14-mavzu. Mehnat tarbiyasi ma’naviy tarbiyaniig negizi

Kasbiy bilish jarayonining psixologiyasi. Bilish jarayonida insonda

muayyan faoliyat bilan birga ichki ruhiy faoliyat xam yuz beradi. Bu faoliyat

shaxsning ruxiy rivojlanishiga olib keladi. Xo`sh, ta`lim birlamchimi, rivojlanish

birlamchim? Bu savolga ko`pchilik psixolog olimlar javob berishga harakat

qilishgan. Ko`pchilik olimlarning fikricha ta`lim birlamchi, rivojlanish ikkilamchi,

ya`ni har qanday rivojlanish ma`lum darajada to`plangan bilimlarga asoslanadi.

Bilimlar majmuasi - ta`lim xajmi jixatidan kengaya boradi. Sifat jixati

yaxshilanishi natijasida rivojlanish ham shunga uzviy bog`liq ravishda ro`y beradi.

Albatta, bu ikki qirra orasida juda xam uzviy bog`lanish mavjud. Ta`lim jarayonida

odam mehnat qurollaridan foydalanish ko`nikmalarini egallab oladi. O`z-o`zidan

ma`lumki, kishilarning ta`lim mobaynida namoyon bo`ladigan ijtimoiy

munosabatlari ularning ruhiy faoliyatlari rivojlanishiga olib keladi.

Keyingi yillarda axborot vositalari sifatida kompyuterlar va televidenidan

keng foydalanilmoqda. «Axborotlar banki» ko`rsatkichi bo`yicha xozirda xech

qanday vosita hisoblash mashinalarga teng kela olmaydi. Bu yerda o`quvchilar

bilan bevosita muloqot sifat auditoriyada o`rnatilgan guruxiy kompyuterlar bilan

o`qiguvchi pultida joylashgan kompyuter orasida amalga oshirilishi mumkin.

Ommaviy axborot vositalarida esa kompyuter butun bir korporatsiya, soha,

vazirlik, tuman yoki viloyat hajmida yoki davlatlararo ko`lamda amalga oshirilgan

bo`lishi mumkin.

Ta`lim jarayonida o`qituvchi o`quvchilarning birgalikdagi yoki

o`quvchilarning aloxida mustaqil o`quv faoliyatlari bilish jarayonining asosini

tashkil etadi. Bulardan tashqari bilimlarni o`zlashtirishning ichki jarayonlari ham

mavjuddir. Shu nuktai nazardan o`zlashtirish jarayonining psixologik tavsifini

quyidagicha tasavvur etish mumkin:

BILISH JARAYONI

Qabul

etish

(eshitish)

Tushunish Anglash Umumlashtirish Mustahkamlash Qo`llash

Qabul etish (eshitish, sezish) o`quvchi sezgi organlariga ta`sir etadigan

hodisalar va "jarayonlarning inson tafakkurida aks etishidir. Qabul etish jarayoniga

ko`rish, fikr yurgizish, mulohaza yuritish bilan birga ularning avvalgi tajribalari

haqidagi ma`lumotlar ham kiradi. Inson qabul etish jarayonida o`zining avvalgi

bilimlari, amaliy tajribalariga suyanish holda hodisalarning ayrim o`ziga xosliklari,

belgilari, shakllari, shu bilan birga o`qituvchining tovush asosidagi ma`lumoti ham

qabul etiladi.

Hozirda dunyo pedagogik jarayonida o`zlashtirish mustaqilligi asosiy o`rinda

turadi. Amerika kollej va universitetlarida o`quvchilar shaxsiy aktivligi birinchi

o`ringa qo`yiladi. Dars davomida o`quvchilar mustaqil ishlarining hajmi

tajribalarni mustaqil ravishda o`tkazish, kuzatishlar, masalalar yechishlar bilan

boyitilsa, o`quvchilar hayotga yanada yaxshi tayyorlangan bo`ladilar. Darsda

beixtiyor muammoni vaziyatlarni hosil qilish, o`quvchilarni bu vazifalarni

yechishdagi aktivligini rag`batlantirish, «yaxshisini oshirib, yomonini,

kamchiligini yashirish», o`quvchilarni o`quv qiyinchiliklaridan o`zlari chiqib olish

imkoniyatlarini yaratib berish o`qituvchining vazifasidir.

Kasb ta`limi jarayoni.