17-bob. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik

tarmoqlararo balans
hisoblanadi. Tarmoqlararo balansning dastlabki nazariy asoslari sobiq ittifoq 
davrida ishlab chiqilgan edi. Keyinchalik u asli Rossiyalik bo‘lgan hamda 
AQSHga o‘tib ketgan iqtisodchi V.Leontev tomonidan 
«xarajatlar – natijalar»
modeli sifatida takomillashtirilgan holda ishlab chiqildi (17.3-chizma).
V.Leontev iqtisodiy tahlilning «xarajatlar – ishlab chiqarish» usulida eng 
avvalo e'tiborni iqtisodiyotdagi miqdoriy aloqalarga qaratadi. Tarmoqlar 
o‘rtasidagi bu aloqalar texnologik koeffitsientlar (I kvadrantdagi a
11
, a
12
, a
13
va h.k. 
belgilar) orqali o‘rnatiladi.
Tarmoqlararo balans jadvali to‘rtta kvadrantdan iborat. Birinchi kvadrantga 
mahsulot ishlab chiqarishga moddiy sarflar ko‘rsatkichlari joylashtirilgan. Ikkinchi 
kvadrantga shaxsiy iste'mol, jamg‘arish, davlat xaridi va eksport sifatida 
foydalaniluvchi pirovard mahsulot ko‘rsatkichlari joylashtirilgan. Uchinchi 
kvadrantdan qo‘shilgan qiymat (ish haqi, foyda, soliqlar) va import ko‘rsatkichlari 
o‘rin olgan. To‘rtinchi kvadrantda sof milliy mahsulotni qayta taqsimlash 
ko‘rsatkichlari joylashgan. Tarmoqlararo aloqalar jadvali ustunlari bo‘ylab 
xarajatlarni, ya'ni har bir tarmoq bo‘yicha mahsulot qiymatini tashkil etuvchi 
unsurlarni, satrlar bo‘yicha esa – milliy iqtisodiyot har bir tarmog‘i mahsulotini 
taqsimlash tarkibiy tuzilmasini aks ettiradi.

---

370 
Tarmoqlararo balans modelida bir tarmoqdagi pirovard talab yoki ishlab 
chiqarish sharoitidagi o‘zgarishlar boshqa barcha o‘zaro bog‘liq tarmoqlarning 
miqdoriy ta'sirini kuzatish orqali o‘rganiladi. Bu esa qandaydir tovarga bo‘lgan 
ehtiyojlar yoki uni ishlab chiqarish texnologiyasidagi har qanday o‘zgarishlar 
muvozanatlashgan narxlar tarkibini o‘zgartirib, texnologik koeffitsientlarning ham 
o‘zgarishiga olib kelishini anglatadi.