17-bob. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik

Asosiy tayanch tushunchalar: 
Iqtisodiy rivojlanish – ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, jamiyatning ijtimoiy, 
iqtisodiy taraqqiyotida o‘z ifodasini topadi. 
Iqtisodiy o‘sish – YAIM, SMM, MD miqdorining mutloq hajmi va aholi jon 
boshiga hamda iqtisodiy resurs xarajatlari birligi hisobiga ko‘payishida va sifatining 
yaxshilanishida ifodalanadi. 
Iqtisodiy o‘sish mezoni – iqtisodiy o‘sishni nisbatan to‘liq darajada baholash 
imkonini beradigan ko‘rsatkichni xarakterlaydi. 
Iqtisodiy o‘sishning ko‘rsatkichlari – iqtisodiy o‘sishni aniqlashda 
foydalaniladigan qiymat, ijtimoiy naflilik va natural (jismoniy) ko‘rsatkichlar 
tizimidan iborat. 
Ekstensiv iqtisodiy o‘sish – ishlab chiqarishga qo‘shimcha iqtisodiy 
resurslarni jalb qilish orqali ishlab chiqarish hajmining ortib borishi. 
Intensiv iqtisodiy o‘sish – ishlab chiqarish omillarini rivojlantirish va ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish orqali mahsulot ishlab chiqarish hajmining 
ko‘payib borishi. 
Iqtisodiy o‘sish omillari – iqtisodiy o‘sishga ta'sir ko‘rsatishda o‘z o‘rniga ega 
bo‘lgan va uni aniqlab beruvchi talab, taklif va taqsimlash omillarini bildiradi. 
Milliy boylik – insoniyat jamiyati taraqqiyotida ajdodlar tomonidan yaratilgan 
va avlodlar tomonidan jamg‘arilgan moddiy va ma'naviy boyliklar hamda 
foydalanishga jalb qilingan tabiat in'omlari. 
Moddiy-buyumlashgan boylik – milliy boylikning inson mehnati bilan 
yaratilgan ashyoviy – buyum ko‘rinishga ega bo‘lgan qismi. 
Tabiiy boylik – milliy boylikning tabiatda mavjud bo‘lib, insoniyat tomonidan 
foydalanishga jalb qilingan tabiat ashyolari va kuchlari (er, qazilma boyliklar, 
o‘rmonlar, suv va boshqalar). 
Ma'naviy boylik – ashyoviy-buyum ko‘rinishiga ega bo‘lmagan nomoddiy 
qimmatliklardan va insoniyatning intellektual salohiyati natijalaridan iborat. 
 
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. 
Iqtisodiy 
taraqqiyot, 
iqtisodiy 
rivojlanish 
va 
iqtisodiy 
o‘sish 
tushunchalarining ta'rifini bering hamda ularning umumiy tomonlari va farqlarini 
ko‘rsating. 
2. 
Iqtisodiy o‘sishning ekstensiv va intensiv turlari qanday aniqlanadi?
3. 
Nima uchun real hayotda sof ekstensiv yoki sof intensiv iqtisodiy o‘sish 
turlari uchramaydi? 

---

377 
4. Mamlakatning iqtisodiy salohiyatiga, aholisining turmush darajasiga va ishlab 
chiqarishining samaradorligiga baho berishda iqtisodiy o‘sishning qanday 
ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi? 
5. 
Iqtisodiy o‘sishga ta'sir qiluvchi taklif, taqsimlash va talab omillarini 
tushuntiring hamda ularning ahamiyatini baholang. 
6. 
O‘zbekistonda nominal YAIM 2004 yil 12189,5 mlrd. so‘mni, 2005 yil 
15923,4, 2006 yil 20759,3, 2007 yil 28186,2 mlrd. so‘mni tashkil qilgan. Uning 
yillar bo‘yicha o‘sish sur'atlarini aniqlang. Respublika aholisi 2004 yil 26007, 2005 
yil 26167,0, 2006 yil 26485,8, 2007 yil 27100 ming kishini tashkil qilganligini 
hisobga olsak, aholi jon boshiga nominal YAIM o‘sish sur'ati qanday o‘zgargan? 
7. 
Milliy boylik tushunchasining ta'rifini bering va tarkibiy tuzilishini 
ko‘rsating. 
8. 
Milliy boylik tarkibida moddiy-buyumlashgan boylik qanday o‘ringa ega va u 
qanday tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi? 
9. 
Nima uchun er, suv kabi tabiiy boyliklarni qiymat o‘lchovida baholab, milliy 
boylik tarkibiga kiritish mumkin emas? 
10. Madaniy, tarixiy obidalar va arxitektura yodgorliklarining milliy boylik 
tarkibida aks etishini qanday izohlaymiz? Ularning har biriga misollar keltiring.