|
Ўзбекистон ЯИМ да товарлар ва ҳизматлар улуши ( жорий нарҳларда)2
Кўрсаткичлар
|
Шу жумладан
|
Ялпи ички маҳсулот
|
Ишлаб чиқарилган товарлар қиймати
|
Кўрсатилган ҳизматлар қиймати
|
Соф солиқлар
|
2017
|
млрд.
сўм
|
302536,8
|
165782,2
|
101961,90
|
34792
|
%
|
100
|
54,8
|
33,7
|
11,5
|
2018
|
млрд.
сўм
|
406648,50
|
231565,7
|
12507,00
|
45575,8
|
%
|
100
|
56,9
|
31,8
|
11,2
|
2019
|
млрд.
сўм
|
510117,20
|
297005,5
|
167849,00
|
45262,7
|
%
|
100
|
58,2
|
32,9
|
8,9
|
2020
|
млрд.
сўм
|
580203,20
|
341467,5
|
194363,30
|
44372,2
|
%
|
100
|
58,9
|
33,5
|
7,6
|
2021
|
Млрд. сўм
|
734587,67
|
351468,6
|
262496,33
|
53163,95
|
|
%
|
100
|
58,5
|
38,6
|
7,2
|
Бу кўрилган чора ва тадбирлар натижасида ялпи ички мaҳсулoтнинг барқарор ўсиш суръaтлaри таъминланиб келмоқда. Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик янгилаш ва саноат тармоқларининг рақобатбардошлигини ошириш бўйича комплекс чора-тадбирларнинг амалга оширилиши саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини 2021 йилда 2020 йилга нисбатан 7,4 фоизга ўсишини таъминлади. Юқори қўшимча қийматга эга бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқаришга йўналтирилган саноат тармоқларида динамик ривожланиш таъминланди. 2020 йилда маҳаллий хомашё ресурсларини босқичма-босқич чуқур қайта ишлаш ва тайёр истеъмол маҳсулотлар номенклатурасини кенгайтириш тармоқлари эвазига саноат маҳсулотларининг юқори ўсиш суръатларига эришилди. Ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқаришнинг тармоқ таркибида ҳам сезиларли ўзгаришлар юз берди (2-жадвал). Республика ялпи ички маҳсулотининг ишлаб чиқариш таркиби бўйича саноат махсулотининг нисбатан тезроқ ўсиши натижада унинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 2016 йилдаги 19,5 фоизни, қурилиш эса 5,6 фоизни ташкил қилган эди, 2021 йилда эса саноат ЯИМ таркибида ўз ўрнини 27,8 фоизгача етказди, қурилиш эса 6,7 фоизни ташкил этди. Шу давр ичида қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари салмоғининг 32,1 фоиздан 26,9 фоизга қадар пасайиши эса мамлакатимиз ялпи ички маҳсулоти таркибининг такомиллашиб, унда саноат, қурилиш ва хизмат кўрсатиш соҳаларининг улуши йилдан-йилга ошиб бораётганлигини англатади.
2.2-жадвал
Иқтисодий фаолия турлари кесимида Ўзбекистон Республикаси ялпи ички маҳсулот таркиби3
(жамига нисбатан фоизда)
Кўрсаткичлар
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
|
I. ЯИМ, жами шу жумладан:
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
|
Тармоқларнинг ялпи
қўшилган қиймати
|
91,2
|
89,0
|
89,3
|
91,5
|
92,6
|
92,8
|
|
Маҳсулотларга соф
солиқлар
|
8,8
|
11,0
|
10,7
|
8,5
|
7,4
|
7,2
|
|
II. Тармоқларнинг ялпи
қўшилган қиймати
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
|
Қишлоқ, ўрмон ва балиқчилик хўжалиги
|
32,1
|
32,2
|
30,0
|
26,9
|
27,1
|
26,9
|
|
Саноат (қурилишни қўшган ҳолда)
|
25,1
|
26,5
|
31,1
|
34,4
|
34,2
|
34,5
|
|
саноат
|
19,5
|
21,1
|
25,3
|
28,1
|
27,5
|
27,8
|
|
қурилиш
|
5,6
|
5,4
|
5,8
|
6,3
|
6,7
|
6,7
|
|
Хизматлар
|
42,8
|
41,4
|
38,9
|
38,7
|
38,7
|
38,6
|
|
савдо, яшаш ва овқатланиш
бўйича хизматлар
|
8,0
|
7,6
|
7,1
|
6,7
|
6,7
|
7,0
|
|
ташиш ва сақлаш, ахборот
ва алоқа
|
9,1
|
9,0
|
8,1
|
7,6
|
7,0
|
7,2
|
|
бошқа хизмат тармоқлари
|
25,7
|
24,8
|
23,8
|
24,4
|
25,0
|
24,4
|
|
Айни пайтда ялпи ички маҳсулот таркибидаги соф солиқлар ҳиссаси 8,8 фоиздан 7,2 фоизга қадар қисқарганлиги мамлакатимиздаги солиқ юкининг тобора пасайиб бораётганлигини кўрсатади.
2- қисим учун ҳулоса
Умумий ҳолда хулоса сифатида таъкидлаш лозимки, минтақалар иқтисодий салоҳиятидан самарали фойдаланиш орқали ижтимоий-иқтисодий тараққиётни жадаллаштириш борасидаги ҳукуматимизнинг комплекс ёндашуви аллақачон ўзининг натижаларини бериш билан бирга истиқболда жадал суръатлардаги тараққиётимизга ҳам хизмат қилади. Бунда энг асосийси интеграциялашган ва мувозанатли ижтимоий-иқтисодий тараққиёт орқали аҳоли турмуш фаровонлиги юксалиб бориши узвий равишда таъминланади
Агар инфляцияни юзага келтирувчи омиллар қисқа муддатли тебранишлар, маълум бир муддат давом этадиган ўзгаришлар ( мавсумийлик, тартибга солинадиган нархларнинг оширилиши,қисқа муддатли маҳсулот тақчиллиги ёки алоҳида товарлар нарҳлари ошиши) натижасида юзага келган бўлса, пул-кредит соҳасида қарорлар қабул қилишда Марказий банк томонидан инфляциянинг узоқ муддатли тренди ва прогнозлари доирасида иш юритилади. Бундай ҳолатларда,одатда, Марказий банк томонидан мўлжалланган кўрсаткич сифатида базавиф инфляция даражаси инобатга олинади ҳамда прогноз кўрсаткичларни ишлаб чиқиш, монетар омиллар таъсирини баҳолаш ва тенденцияларини таҳлил қилишда базавий инфляция кўрсаткичларидан фойдаланилади. Умуман олганда, 2023 йилга қадар инфляция даражасини пасайтириш мақсадида иқтисодиётда реал фоиз ставкалари ижобийлиги таъминлаб борилади. Шунингдек, 2023 йилгача ва ундан кейинги йилларда ҳам Марказий банк Ҳукумат билан биргаликда инфляциянинг 5 фоиз даражасида шакилланишини таъминлаш бўйича зарурий чора-тадбирларни амалга ошириб боради.
Инфляцияни таргетлаш режимида пул-кредит сиёсатини юритишнинг яна бир муҳим шарти бозор тамойиллари ( талабва таклиф) асосида эрин шакилланувчи валюта курси ҳисобланади. Сабаби бошқариладиган валюта курси маълум даражада Марказий банк пул-кредит сиёсати мустақиллигини чеклаб қўяди. Марказий банкнинг хорижий валюта сиёсати валюта курсининг ички валюта бозоридаги талаб ва таклиф асосида шакилланишига асосланган бўлиб, валюта бозорига интервенциялар “ олтин-валюта захиралари нейтраллиги” тамойили асосида амалга ошириб келинмоқда.
Халқао амалиётда пул – кредит сиёсатининг инфляцион таргетлаш режими 1989 йилдан жорийэтила бошлади. Ушбу режимга ўтган давлатлар амалиётига назар ташласак, инфляциянинг таргети ривожланаётган давлатлар учун 3-5 фоиз, ривожланган давлатлар учун эса 2 фоиз атрофида белгиланган.
Пул кредит сиёсатининг мақсади инфляциянинг паст даражада шакилланиига эришиш орқали иқтисодий ўсишни таъминлаш ҳамда фуқороларнинг турмуш даражаси яҳшиланиши учун қулай шароитлар яратиш ҳисобланади. Инфляциянинг жуда паст даражаси, одатда, товар ва ҳизматларга бўлган талабни етарли даражада шакилланмаслигига олиб келади.
Инфляция таргет кўрсаткичи паст даражада, хусусан 2 фоиз ваундан пастроқ кўрсаткичда белгиланса, келгусида нарҳлар доимий пасайиббориши ҳамда иқтисодиётда айрим товарлар гуруҳлари учун дефляцион хатарлар вужудга келиши мумкин. Келгусида паст даражадаги инфляциянинг кутилиши аҳоли истеъмолининг қисқаришига, тадбиркорлик субъектлари инвестицион қарорларининг ортга сурилишига сабаб бўлади. Бу эса, ўз навбатида, иш ҳақи ва иш ўринлари камайишига ҳамда узоқ муддатли инвестициялар ҳажмининг пасайишига сабаб бўлади.
Шунингдек, инфляция кўрсаткичи пасайиб бориши билан мос равишда Мапказий банкнинг асосий ставкаси ҳам паст даражада шакилланади. Бунда пул-кредит сиёсатининг муҳим инструменти ҳисобланган асосий ставканинг трансмиссион механизими самарадорлиги камайиб, иқтисодиётни инвестицион рағбатлантириш функцияси чеклайди.
Ривожланган давлатларда мавжуд иқтисодий имкониятлар шароитида инфляцион таргетнинг жуда паст қилиб белгиланиши инфляцияни пасайтириш учун қаттиқ пул-кредит сиёсати юритилган ҳолда иқтисодий ўсиш суръатларининг секинлашишига олиб келиши мумкин.
Ушбу омилларни инобатга олиб, кўпчилик ривожланаётган давлатлар томонидан иқтисодий ўсиш суръатлари ва инвестицион жараёнларга зиён етказмайдиган мақбулдаражадаги инфляция кўрсаткичи сифатида 3-5 фоиз оралиғидаги таргет танлаболинган.
Шунингде ривожланган давлатларнинг кўпчилигида инфляцион таргет даражаси ўрнатилгандан буён узоқ йиллар давомида ўзгаришсиз сақланиб келаётган бўлса, аксарият ривожланаётган (Аргентина ва Арманистонда ташқари ) давлатларда иқтисодий ривожланиш тенденциялари, инфляция даражаси ва прогноз кўрсаткичларини ҳисобга олиб инфляцион таргет дастлабки ўрнатилган даражадан пасайтирилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
