2-маъруза. Тармоқ хавфсизлиги усулларининг классификацияси

Қонунийлик ҳимоялаш тадбирларини амалга оширилиши ва ахборот, ахборотлаштириш ва маълумотларни ҳимоялаш соҳасидаги амалдаги қонунчиликка мувофиқ МУТ Ахборот хавфсизлигини таъминлаш тизими (АХТТ)ни, маълумотлар билан ишлашдаги ҳуқуқни бузилишларини, барча йўл қўйиладиган аниқлаш ва олдини олиш усуллари қўлланиладиган, давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари томонидан уларнинг ваколатлари чегараларида тасдиқланадиган АХ бўйича бошқа меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқилишини кўзда тутади. МУТ фойдаланувчилари ва хизмат кўрсатувчи ходим ахборотлаштириш соҳасидаги қонунбузарликларга жавобгарлик ҳақида тушунчага эга бўлиши керак.
Тизимлилик МУТ АХ муаммоларини тушуниш ва ҳал этиш учун сезиларли аҳамиятга эга бўлган барча ўзаро боғланган, ўзаро таъсирлашишадиган ва вақт бўйича ўзгарадиган элементлар, шароитлар ва омилларни ҳисобга олинишини кўзда тутади.
Комплекслилик таҳдидларни амалга оширилишининг барча сезиларли (аҳамиятли) каналларини ёпадиган ва унинг алоҳида компонентларининг туташиш жойларида заиф жойларга эга бўлмаган яхлит АХТТни қуришда турли жинсли воситаларни мувофиқлаштирилган қўлланилишини кўзда тутади. Ҳимоялаш кетма-кет қурилиши керак.
Узлуксизлик. АХни таъминлаш бу бир марталик тадбир эмас, ўтказилган тадбирлар ва ўрнатилган ҳимоялаш воситаларининг оддий бирлиги эмас, балки фақат МУТнинг ишлатилиши босқичида эмас, балки энг олдинги лойиҳалаштиришдан бошлаб МУТ ҳаёт даврининг барча босқичларида мос чораларнинг кўрилишини кўзда тутадиган узлуксиз мақсадга йўналтирилган жараён ҳисобланади.
Ўз вақтидалик АХни таъминлаш чораларининг огоҳлантириш характерини, яъни МУТни комплекс ҳимоялаш бўйича масалаларнинг қўйилиши ва умуман МУТни ва хусусан, унинг АХТТни ишлаб чиқишнинг олдинги босқичларида АХни таъминлаш чораларини ишлатилишини кўзда тутади.
АХТТни ишлаб чиқиш МУТни ўзининг ишлаб чиқилиши ва ривожланиши билан параллел олиб борилиши керак. Бу архитектурани лойиҳалаштиришда хавфсизлик талабларини ҳисобга олишга ва якуний ҳисобда самарали (ҳам ресурсларнинг сарфланиши бўйича, ҳам барқарорлик бўйича) ҳимояланган МУТни яратишга имкон беради.
Такомиллаштиришнинг изчиллиги ва узлуксизлиги кадрлар таркиби ташкилий ва техник ечимларининг изчиллиги, маълумотларни қўлга киритилиш усуллари ва воситаларидаги ўзгаришларни, ҳимоялаш бўйича бу соҳада эришилган мавжуд ва ҳориж тажрибалари меъёрий талабларини ҳисобга олиш билан МУТ ва унинг АХТТни ишлашини таҳлил қилиш асосида ҳимоялаш чоралари ва воситаларининг доимо такомиллаштирилишини кўзда тутади.
Оқилона етарлилик (иқтисодий мақсадга мувофиқлик, бўлиши мумкин зарар ва ҳаражатларнинг маъқбуллиги) ахборот ресурслари қийматининг АХни таъминлашга ва уларни ошкор қилиниши, йўқотилиши, чиқиб кетиши, йўқ қилиниши ва бузилишидан бўлиши мумкин зарарга ҳаражатлар даражасининг мослигини кўзда тутади. Ишлатиладиган ресурслар АХни таъминлаш чоралари ва усуллари бу маълумотлар айланадиган МУТ ишлашининг эрганомик кўрсаткичларини сезиларли ёмонлаштирмаслиги керак. Ортиқча хавфсизлик чоралари иқтисодий носамарадорликдан ташқари ходимнинг чарчашига ва аччиқланишига олиб келади.
АХТТнинг тез мослашувчанлиги. Ҳимоялашнинг кўрилган чоралари ва ўрнатилган воситалари, айниқса, улар ишлатилишининг бошланғич даврида ҳам ўта, ҳам етарли бўлмаган ҳимоялаш даражасини таъминлаши мумкин. Ҳимояланганлик даражасини ўзгариш имкониятини таъминлаш учун ҳимоялаш воситалари маълум тез мослашувчанликка эга бўлиши керак. Бу хусусият ҳимоялаш воситасини ўрнатиш, ишлаётган МУТга унинг нормал ишлаш жараёнини бузмасдан амалга оширилиши зарур бўладиган ҳолларда жуда муҳим ҳисобланади. Бундан ташқари, ташқи шароитлар ва талаблар вақт ўтиши билан ўзгаради. Бундай вазиятларда ҳимоялаш тизимининг тез мослашувчанлик хусусияти корхонани ҳимоялаш воситаларини янгиларига тўлиқ алмаштирилиши бўйича тубдан чораларни кўриш заруратидан халос қилади.
Ҳимоялаш алгоритмлари ва механизмларининг очиқлиги. Бу принципнинг мазмуни шундан иборатки, ҳимоялаш фақат тузилмавий ташкил этиш ва унинг нимтизимларининг ишлаш алгоритмларини махфийлиги ҳисобига таъминланиши керак эмас. АХТТнинг ишлаш алгоритмларини билиш унинг енгиб ўтиш имкониятини (ҳатто муаллифларига) бермаслиги керак. Бу лекин аниқ бир АХТТ ҳақидага маълумотлар умумий мумкин бўлиши кераклигини билдирмайди.