2-mavzu. Kasbiy psixologiyaning asosiy metodlari reja

2. 3.Tadqiqotlarni tashkillashtirish va rejalashtirish 
Tadqiqotni tashkillashtirish va rejalashtirish metodlari, ya’ni tashkiliy 
metodlar. 2. Dalillar to’plash, ilmiy ma’lumotlar olishga qaratilgan empirik 
metodlar(usullar). 3. Ma’lumotlarni qayta ishlash usullari 4. Interpretasion 
metodlar(usullar).
Boshqa bir qator psixolog-olimlar kasbiy psixologiyaning quyidagi usullarini 
ajratishadi:
1. Sub’ektiv metodlar (o’zini o’zi kuzatish);
2. Ob’ektiv metodlar (kuzatishning xar xil turlari; eksperimental, testlar, 
savol-javob, so’rovnomalar). 
Afsuski, bu metodlar muallifi psixologiya metodlarining tasniflanishini 
(klassifikatsiya) taqdim etmay, faqatgina psixologiya fanidagi mavjud metodlarini 
sanab o’tish bilan chegaralanadilar. Bu esa o’z navbatida aniq ilmiy 

---

tasniflanishning mavjud emasligi, psixologiyada metodlarning ko’pligi hamda bir 
tizimga solinmaganligi bilan izohlanadi.
1
Kasbiy psixologiyaning metodlarini tahlil etib, tadqiqiy metodlarni 
tasniflashning asosi sifatida muhim jihatlarini ajratib olish kerak. Bu masalalar 4 
xil shaklga ega: tasvirlash, o’lchash, tushuntirish va psixik hodisani 
shakllantirishdan iborat. SHunga muvofiq metodlarning 4 ta guruhi taklif etiladi: 
noeksperimental (klinik), diagnostik, eksperimental va shakllantiruvchi.
SHunday qilib kasbiy psixologiya oldida quyidagi tadqiqiy masalalar turibdi:
1 guruh usullar - shaxsning kasbiy shakllanishi bu murakkab, ba’zida esa 
dramatik jarayonning psixologik xususiyatlarini tasvirlashdan iborat. Bu jarayonni 
tadqiq etish uchun longityu’d, savol-javob, psixobiografiya, tanqidiy voqealar 
metodlarini qo’llash to’g’ri bo’ladi. Bu metodlar guruhini genetik metodlarga 
kiritishi mumkin. 
2 guruh usullar - kasblarning psixologik tavsifi, kasbning psixologik 
mazmunini tadqiq etish, faoliyat mahsuldorligini o’rganish, mehnat metodi, 
hujjatlarni o’rganish, kuzatilayotganlarni savol-javob orqali o’rganish metodi, 
shuningdek, professiografiya yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin.Bu uslublar 
guruhi praksimmetrik uslublarga tegishlidir.
3 guruh usullar - muhim kasbiy ko’rsatkich faoliyat va shaxs belgilarini 
o’lchash. Bu tadqiqiy masalani hal qilish uchun maxsus qobiliyat testlari, 
muvaffaqiyat va ta’lim testlari qo’llaniladi. Bu psixometrik usullar guruhidir.
4 guruh usullar - kasbiy shakllanishning xususiyatlarini, qonuniyat va 
mexanizmlarini tushuntirishdan iborat. Bu vazifani bajarish usullari eksperimental 
usullardir: ya’ni labaratoriya, modellashtiruvchi va tabiiy eksperimentlardir.
5 guruh usullar tadqiqiy ma’lumotlarga miqdoriy ishlov berishga 
yo’naltirilgan. Ularga matematik ishlov berish usullari kiradi: ya’ni korrelyasion, 
faktorli tahlil va boshqalar.
Biografik usul - shaxs hayot yo’lini o’rganish va loyiqalashtirish usullari, 
hayotiy dasturlar, kasbiy rejalar, kasbiy shaxsiy shakllanishining ssenariylarini 
ishlab chiqishga yo’naltirilgan. Biografik usullarga tarjimai hol, ma’lumotlarni 
o’rganish, kasbiy mehnatdan qoniqish va boshqalarni kiritish mumkin.
2