2. Mehnat unumdorligini oshirish omillari va uning o`lchash usullari

Birinchi yo‘nalish moddiy sarflarni mahsulot qiymatidan chiqarib tashlashdan iborat edi. Bu hol mahsulotning o‘lchamlari turlicha qiymatga ega bo‘lishi va uning mehnat unumdorligi dinamikasiga ta’sirini kamaytirish imkonini beradi, deb hisoblanar edi.
Ikkinchi yo‘nalishi korxona darajasida mehnat unumdorligi ko‘rsatkichini hisoblab chiqarish tamoyillarini makro darajada qabul qilingan hisoblash bilan identifikatsiyalashga (ya’ni, taxmin qilinayotgan dinamikani jonli va buyumlashgan mehnatning umumiy xarajatlarini tejash orqali ifodalashga) qaratilgan edi. Biroq qabul qilingan hisoblash usullari asosida sanoatning ko‘pchilik tarmoqlarida o‘tkazilgan keng ko‘lamdagi tajribalar bunday yondashuv muhim afzalliklarga ega ekanligini ko‘rsatmadi. Xo‘jalik yuritishning bozor tuzilishiga o‘tilishi munosabati bilan milliy hisob varaqlar tizimi joriy etildi. Ana shu tizim asosida yalpi ichki mahsulot hajmlarining ko‘rsatkichlari butun iqtisodiyot bo‘yichahamda uning barcha tarmoqlari, shu jumladan, nomoddiy soha bo‘yicha ham hisoblab chiqariladi. Bu esa, mahsulot ishlab chiqarish hajmlaridan ichki iste’molni ajratib chiqarish va ko‘rsatkichlarni yiriklashtirgan vaqtda takroran hisoblashni kamaytirish imkonini berdi. Xorij tajribasi asosida makro darajada tovarlarning qat’iy belgilangan to‘plami bo‘yicha mahsulotning tabiiy o‘lchamlari asosida uningfizik hajmi indeksi hisoblab chiqarilib, shundan keyin umumiy sanoat indeksiga birlashtiriladi. Bunda ulgurji narxlar hamda mahsulot fizik hajmining indekslari tanlab olingan turli umumiy hajm va tuzilish bo‘yicha faqat mintaqalar, tarmoqlar va butun sanoat darajasidagina aniqlanadi, lekin ulardan korxonada tezkor boshqaruv chog‘ida foydalanish mumkin bo‘lmaydi. Buning oqibatida korxona darajasida mehnat natijalarini baholash yaxshilanish u yoqda tursin, balki yomonlashadi, chunki qiyosiy narxlar yo‘qligi tufayli mehnat natijalari dinamikasining xarakteristikasi yo‘qotilgan edi. Shu bilan bir qatorda, iqtisodiyotda mahsulot hajmi va mehnat unumdorligining ko‘rsatkich darajalari jamlanmaydi. Islohotdan oldingi amaliyot bilan taqqoslaganda, korxona faoliyatida iqtisodiy erkinlik kengayganligi munosabati bilan mehnat sarflarini hisobga olish muammosi juda keskinlashdi. Mazkur muammoni statistika organlari uzoq vaqt mobaynida hal qilmadilar. Bu esa, mahsulot hajmlari va mehnat sarflarini hisoblash usullarida farqlar bo‘lishiga olib keldi. Bunday holat mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlarini hisoblash imkonini bermadi. Shunday qilib, mehnat unumdorligini o‘lchashga qabul qilingan xisoblash tizimi bilan muvofiqlashtirilgan, hamma tomondan e’tirof etilgan yondashuvlar hozirga qadar ishlab chiqilmagan. Ular bir-biri bilan proporsional mutanosiblikda o‘zaro bog‘liq bo‘lib, quyidagi formula bilan ifodalagan:

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati.

1. 
   O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston. 2014y.
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasi Prezidentining << O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Xarakatlar strategiyasi to`g`risida>> PF-4947-son Farmoni.
   
3. 
   O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisida ma’ruzasida.
   
4. 
   2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Xarakatlar strategiyasini “ Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. T.: 2017y
   
5. 
   Mirziyoye Sh. O`zbekiston Prezidentining BMT Bosh Assableyasi 72 sessiyasidagi nutqi.
   
6. 
   SHavkat Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, katiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik koidasi bo‘lishi kerak // «Xalq so‘zi» gazetasi, 2017 yil 16 yanvar, №11 (6705).
   
7. 
   Mirziyoyev Sh. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. T.: O`zbekiston. 2017y.
   
8. 
   Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T.: O`zbekiston. 2017y
   
9. 
   Shodmonov Sh. Sh., Mamarahimov B.E. Iqtisodiyot nazariyasi. Maruzalar matniT.: 2016 y
   
10. 
    Shodmonov Sh. Sh., G`afurov U. V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik T.: 2010 y
    
11. 
    Kаtin’ А. Mehnаt unumdоrligi uchun kurаsh. - M., L. 1925, 13-b.
    

12. 
    Зубко Н.М. Экономическая теория. Учебник. М.: НТЦ АПИ. 2012 г
    
13. 
    Abdurahmonov Q.X., Xayitov A.B. Mahnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi. T.: 2012
    
14. 
    Abdurahmonov Q.X., Shoyusupova N.T. Mehnat iqtisodiyoti: ijtimoiy mehnat munosabatlari. Darslik. T.: TDIU, 2011 y
    
15. 
    Ziyayev T.M., Isroilova Sh. T. Ishchi kuchi va bandlik nazariyasi. T.: TDIU, 2011 y
    
16. 
    Xolmo`minov Sh.R., Bakieva I.A. Mehnat ko`rsatkichlari tahlili. O`quv qo`llanma. T.: 2011y
    

17. 
    “ Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi” Tolametova Z.A .Toshkent-<>-2017.6-bob 101-117 bet.
    
18. 
    “Mehnat iqtisodiyoti” Abdurahmonov Q.<>nashiriyot davlat korxonasi Toshkent_2019. 3-bob 67-121 bet.
    
19. 
    “Labour economics (Mehnat iqtisodiyoti)” Abdurahmonov Q.X. Shoyusupova N.T Bakiveva I.A. Toshkent-2010.TDIU 4-bob 41-51 bet.
    
20. 
    “Mehnat resurslarini boshqarish” Aburaxmonov Q.X Abduramonov X.X. <> TOSHKENT-2014. 4-bob 49-88 bet.
    
21. 
    “Mehnat iqtisodiyoti” Abdurahmonov G. <> Toshkent 2020.
    
22. 
    “Mehnat sotsiologiya” Shoyusupova N.T. Xolmurodov S.E .O`quv qo`llanma .Toshkent -2020.
    
23. 
    “Inson resurslarini boshqarish” Xayitov A.B . Darslik . Toshkent 2019 ,TDUI. Kitobni 24-41 betlari.
    
24. 
    “ЕКОНОМИКА И СОЦИОЛОГИЯ ТРУДА” ТАШКЕНТ-2014 Абдурахмонов К.Х, Холмуминов Ш.Р Акбаров М.А. ТГЭУ.302-312-betlar.
    
25. 
    Ishmuhamedov A.E., Asqarova M.T.”O'zbekiston Milliy Iqtisodiyoti” 2014 121-151-b.
    

26. 
    Abdug’niyev A., Mirzakarimova M. – “ O’tish davri iqtisodiyotida mehnat bozori”, “mehnat” nashriyoti – Tashkent –2008y.
    

27. 
    “Inson tarraqiyoti” Darslik. i.f.d., prof. Q.X. Abdurahmonov. - T.: Fan вv texnologiyalar, 2013 - B.184.
    

28. 
    Strumilin S.G. Mehnаt iqtisоdiyoti muаmmоlаri. T.5. - M., 1964, 422, 423-b
    

29. 
    Q.Х.Аbdurаhmаnоv, SH.R.Xolmo’minov, А.B.Хаyitоv, А.M.Аkbаrоv. Mеhnаt iqtisоdiyoti vа sоtsiоlоgiyasi. (O’quv qo’llanma) . - T. TDIU, 2013. 336 bеt
    

30. 
    “Mehnat iqtisodiyoti”.Abdurahmonov Q.X .Toshkent-Mehnat-2019.TDIU .3-bob 119-139 bet.(327-343). 3-nashr.
    

31. 
    “Mehnat bozori iqtisodiyoti” Xolmuminov Sh.R ,TDIU.Toshkent-2021.3-mavzu. 28-36 betlari.
    

32. 
    Zokirova N.Q., Shoyusupova N.T., Gabzalilova V.T., Abdurahmanova G.Q. Aholini ish bilan bandligini tartibga solish: Monografiya.-T.: TDIU, 2011.
    
33. 
    Q.X.Abdurahmonov, N.T. Shoyusupova. “Mehnat iqtisodiyoti: ijtimoiy-mehnat munosabatlari”. Darslik. - T.: TDIU, 2010. - 292 b.
    
34. 
    Rahimova D.N., Abulqosimov X.P. va boshqalar. Milliy myehnat bozori uchun kadrlar tayyorlashni boshqarishni takomillashtirish yo'nalishlari. – T.: “Fan va texnologiya”, 2009.
    
35. 
    Shodnonov Sh., G`afurov U. Iqtisodiyot nazariyasi. T.: 2010
    

Internet saytlar.

www.gov.uz

www.mf.uz
www.ekonomyfaculty.uz
www.lex.uz
www.goldenpages.uz
www.stat.uz
www.mehnat .uz

1^ Muallif tomonidan tuzilgan.