2 Рента муносабатлари 3

2. Рента муносабатлари
Ер рентаси – ер эгалигини иқтисодий жиҳатдан амалга ошириш (реализация қилиш)нинг шаклидир.
Ер рентасининг бир қанча тарихий кўринишлари мавжуд.
1

• баршчина (ишлаб бериш),

2

• оброк (натурал солиқ)

3

• пул солиғи шаклларидаги феодал ренталари

Ҳозирги пайтда турли мамлакатларда мавжуд рента вужудга келиш сабаблари ва шарт-шароитларига қараб қуйидаги турларга ажратилади:
1

• дифференциал (табақалашган) рента I ва II

2

• абсолют ер рентаси,

3

• монопол рента,

4

• қазилма бойликлар, қурилишлар жойлашган ерлардан олинадиган рента.

Ер участкаларининг унумдорлиги ва жойлашган жойидаги фарқлар натижасида вужудга келадиган қўшимча даромад (қиймат)нинг бир қисми рента шаклини олади ҳамда у дифференциал рента деб аталади.
Дифференциал рента I

• ернинг табиий унумдорлиги билан боғлиқ бўлган, саноат марказларига, бозорларга ва алоқа йўлларига яқин жойлашган серунум ер участкаларида вужудга келади

Дифференциал рента II

• хўжаликларни интенсив ривожлантириш, ернинг ҳосилдорлигини ошириш учун қўшимча харажатлар сарф қилиш билан, яъни қишлоқ хўжалигида кимёвий ўғитларни қўллаш, ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш, қишлоқ хўжалигини механизациялаш ва электрлаштириш даражаси билан боғлиқ ҳолда вужудга келади.

Абсолют рента

• Ерга бўлган мулкчилик монополияси ижарага бериладиган барча ер участкаларининг сифатидан қатъиназар, ер эгаларига абсолют рента деб аталган рентани олишга имкон беради.

Монопол рента

• Бошқа ерда учрамайдиган табиий шароит, баъзан ноёб қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш ер эгаларига монопол рента олиш имконини беради.

Қазилма бойликлар, қурилишлар жойлашган ерлардан олинадиган рента.

• маълумки фойдали қазилма конлари жойлашуви жиҳатидан ҳам, коннинг бойлиги жиҳатидан ҳам бир-биридан фарқ қилади. Худди қишлоқ хўжалигидаги сингари, ўрта ва яхши конлардаги корхоналар қўшимча фойда оладилар, у ҳам дифференциал рентага айланади.

• Ижара хақи

ИХ

• ердан фойдаланганлик учун тўланадиган рента

R

• ерга илгари сарфланган капитал учун фоиз

r

• ер участкасини ижарага бергунга қадар унга қурилган иншоотлар амортизацияси

А

• 1) ер участкаси эгаси олиш мумкин бўлган ер рентаси миқдорига;
• 2) ссуда фоизи меъёрига

Ернинг нархи иккита миқдорга боғлиқ:
Ер нархи.

• Маълумки, ер инсон меҳнати маҳсули бўлмаганлиги сабабли алмашув қийматга эга эмас. Шунга кўра, назариётчилар ер ва бошқа табиат инъомлари нархини иррационал нархлар деб атайдилар.

• – ер нархи;

НЕ

• – рента;

R

• – ссуда фоизи меъёри.

r*