№3-, 4- mavzular. Berlganlar bazasi axritekturasi


Munosabat, atribut, kortej va boshqa atamalar



Download 0,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/16
Sana11.01.2022
Hajmi0,82 Mb.
#339103
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16
Bog'liq
Mavzu 3 4 (2)

 

Munosabat, atribut, kortej va boshqa atamalar. 

Berilganlarning relatsion modelidagi asosiy tushunchalardan biri, bu 

munosabatdir. Ularni ta’riflashdan oldin bir nechta ta’riflarni beramiz. 

Ta’rif 1. 

Munosabat atributi bu juftlikdan iborat, yani 



atribut nomi: domen nomi 

(). 

Ta’rif  2. 

(D

1



  ,    D

2

    ,…  D 



n

)  har  xil  turda  bo’lishi  shart    bo`lmagan  domenlar 

to`plamida  aniqlan-gan    R 

munosabat  ikki  qismdan, 

ya’ni  sarlovha  va  tanadan 

iborat bo`ladi. 

Munosabat sarlovhasi fiksirlangan atributlar sonidan iborat bo`lib, quydagicha 

juftliklar ketma – ketligi shaklida yoziladi: 

(


: D


1

 > , 


2

 : D


2

>, … , 

n

:D

n



>) 

Munosabat tanasi kortejlar to`plamidan iborat. Munosabatning har bir korteji 



<

atr1ibut


 ismi: atribut qiymati> juftlik to`plamidan iborat ya’ni  

(


:a

1



>A

 2

:a



2

>, … , 

n

, : a


n

Bu yerda: a



i

 D

i  



domendan olingan A

atributini qiymati. Munasabatning to`liq 



shaklda
yozilishi  

(

1

:D



1

>,


2

:D

2



, … ,

n

:D



n

>) 


Yo qisqacha: 

R (A


1

,A

2



, … , A

n

) yoki oddiygina  R 



Ta’rif 3. 

Munosabatlar to’plami relatsion berilganlar bazasi, deb ataladi. 




Tarif 4. 

Relatsion berilganlar bazasining chizmasi bazani tashkil etuvchi 

munosabatlarning tanasi (qiymati) dan tuzilgan tuplamidan iborat.  

Tarif 5.

 Relatsion berilganlar bazasi chizmasining nusxasi  bazani tashkil etuvchi 

munosabat-larning tanasi (qiymati) dan tuzilgan to’plamdan iborat. 

Munosabat va oddiy jadvallar (relatsion ma’noda emas) orasidagi asosiy farqlar: 

 

Munosabatda bir xildagi kortejlar bo’lishi mumkin emas, chunki munosabat 



tanasi to’plamdan iborat bo’lgani uchun, unda bir xildagi elementlar bo’lishi 

mumkin emas. Aksincha, jadvalda bir xildagi satrlar bo’lishi mumkin. 

 

Munosabat kortejlari tariblangan emas. Jadvalda esa, har bir satr o’z joyida 



bo’lishi kerak. 

 



Sarlavhadagi atributlar tartblangan emas. Jadvaldagi tartibi esa  fiksirlangan. 

 



Atributlarni barcha qiymati skalyar. Jadval yacheykasida har narsa bo’lishi 

mumkin. Jadval munosabatga aylanishi uchun: 

 

Oddiy tuzilishga ega bo`lishi, ya’ni har bir satrda ustunlar soni bir xil 



bo`lishi kerak; 

 



Ikkita bir xildagi satr bo’lmasligi kerak 

 



Ustunda bir xil turdagi qiymatlar bo`lishi kerak; 

 



Berilganlar turi oddiy bo`lishi shart; 

 

Munosabat  tanasi  kortejlarini  to`plamdan  iborat  bo`lgani  uchun, 



munosabatda n ta atribut bo`lsa, kortejlar n o`lchovli , ya’ni munosabatda
n darajali 

bo`ladi  ,  2-  darajali  munosabat  binar,  3-  darajali  ternar,  n-  darajasi  esa  n    ar  deb 

yuritiladi.  Boshqacha  qilib  aytsak  ,  atributlar  soni  munosabatning  darajasini 

bildiradi.    Munosabatdagi  kortejlar  to`plami  (jadvaldagisatrlar  soniga  o`xshash) 

uning quvvati yoki kordinalligi deb ataladi.  

 

Matematikada  odatda  ko`proq  binar  munosabatlar  ishlatilsa  ,  berilganlar 



bazasining  nazariyasida  esa  asosan  n-  darajali  munosabatlar  ishlatiladi. 

Matematikada munosabatlar cheksiz to`plamlar ustida beriladi  va cheksiz quvvatga 

ega. Berilganlar bazasida esa aksincha , munosa-batlar quvvati cheklangan, chunki 

saqlanadigann jadvalarda satrlarning soni hamma vaqt  chek-langan bo`ladi. 

 

Shu nuqtyi nazardan BB relatsion modeli, turli artdagi cheklangan 



munosabatlarning oldindan aniqlangan elementlar berilganlar to`plamiorasidagi 

cheklabgan termalardan iborat , deyish mumkin. 

 

BB  relatsion  modeli  matematik  mantiq  ma’nosidagi  chekli  to`plamdan 



iborat. Model-dagi munosabatlar ustida turli algebraga amallarni bajarish mumkin. 

Shu  nuqtayi  nazardan,  matematik  mantiqiy  va  algebraga  asoslangan  holda,  aniq 

matematik  rasmiyatchilikni  talab qiladi.  BB  relatsion  modellariga ishlov beruvchi  

zamonoviy tillar , ana shu talablar asosida yaratilgan 

(SQL, QBE,PL/SQL VA h.k.). 



 

Munosabat tuzilishning domen indentifikatori va atrebutlar olishi mumkun 

bo`lgan qiymatlarning ixtiyoriy cheklashlar bilan avsifini, ba’zan uning sarlovhasi ( 

yoki  mazmuni-  intension)  deyiladi.  Odatda,  yangi  atributlar  qo`shilmaguncha 

munosabatning  ma’nosi  o`zgar-maydi  ,  u  fiksirlangan  bo`ladi.  Kortejlar  ma’lum 

vaqtdan keyin o`zgarishi mumkin.  

Muqobil atamalar 

 

Relatsion  modelda  ishlatiladigan  atamalar  ba’zan  chalkashliklarga  oib 



keladi, chunki yuqorida biz keltirgan atamalardan tashqari yana boshqa bir atamalar 

mavjud.  Unda  munosabat  –  fayl,  kortej-yozuv,  atributlar  –  maydon  deyiladi.  Bu 

atamalar, BBBT  fizik  jihatdan har  bir  muno-sabatni alohida  fayllarda saqlashidan 

kelib  chiqqan.  Bu  atamalardan  programmachi  ko`proq  foydalanadi.  Quydagi 

jadvalda ana shu muqobilnatamalarni keltiramiz. 

  

Rasmiy 



atamalar 

Foydalanuvchi atamalari 

Programmachi atamalari 

Munosabat 

Kortej 

Atribut 


Jadval 

Satr 


Ustun 

Fayl 


Yozuv 

Maydon 


 

      Munosabat quydagi tavsiflarga ega: 

 

Munosabat relatsion chizmadagi hamma nomlardan boshqacha nomga ega; 



 

Munosabatninh har bir katagi faqat bitta elementar qiymatga ega; 



 

Har bir atribut noyob isimga ega



 

Atributning qiymatlari bitta domendan olinadi; 



 

Har bir kortej noyob hisoblanadi, ya’ni ikkita bir xildagi kortej bo`lishi 



mumkin emas; 

 



Atributlarning kelish ketma- ketlik ahamiyatsiz; 

 



Nazariy jihatdan munosabatda kortejlarning kelish ketma-ketligi 

ahamiyatsiz. 

 

Lekin amaliyotda kortejlarning kelish tartibi ularga kirish samaradorligiga 



ta’sir qilish mumkin. Quydagi jadvalda relarsion atamalar keltirilgan. 


Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish