3-Mavzu. Iqtisodiy siyosat asoslari va tarkibi. (2-qism) Reja: Iqtisodiy liberalizm, iqtisodiy rivojlanishda davlatning roli, muammolari va uning mazmuni

Bozorni davlat tomonidan tartibga solish:


a) bevosita (to’qridan-toq’ri)
Asosan ma'muriy usullardan foydalanishni nazarda tutadi:
• davlatning qonun ijodkorligi faoliyati;
• davlat buyurtmalarini kengaytirish;
• iqtisodiyotda davlat sektorini rivojlantirish;
• faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash.


b) bilvosita
U asosan iqtisodiy usullardan foydalanishni o'z ichiga oladi:
• pul-kredit (pul) siyosati;
• fiskal (fiskal) siyosat.
Bilvosita usullarning mohiyati:
1. Pul-kredit (pul) siyosati - pul muomalasi va kredit sohasidagi iqtisodiy o'sishni tartibga solish, inflyatsiyani jilovlash, aholi bandligini ta'minlash va to'lov balansini tenglashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir.
Bu siyosatni amalga oshiruvchi asosiy institut Markaziy bank hisoblanadi.
Asosiy vositalar:
1) Ochiq bozordagi operatsiyalar - mamlakatda narx taklifi ustidan davlat nazoratining eng muhim va har kuni qo'llaniladigan usuli. Bu Markaziy bank tomonidan qimmatli qog'ozlarni (federal ssuda obligatsiyalari, davlat g'azna majburiyatlari va boshqalar) naqd pulga sotib olish va sotish bilan bog'liq.
Markaziy bank qimmatli qog'ozlarni sotadi → u evaziga naqd pul oladi → muomaladagi pul miqdorining qisqarishi, foizlarning oshishi → pul "qimmat" bo'ladi.
Markaziy bank qimmatli qog'ozlarni sotib oladi → foiz stavkasining pasayishi → pulning "arzonlanishi". Shunday qilib, bu bank zahiralarining kamayishiga yoki ko'payishiga, shuningdek, pul massasining ko'payishi yoki kamayishiga olib keladi.
2) Diskont stavkasi siyosati (qayta moliyalash stavkasi) - tijorat banklari faoliyatini tartibga solish imkonini beradi. Bunga foiz stavkasini o'zgartirish orqali erishiladi.
Diskont foiz stavkasi - bu Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga qisqa muddatli kreditlar beradigan foiz stavkasi.
Tijorat banklari o‘z faoliyatini amalga oshirish uchun Markaziy bankdan ma’lum foizda, ya’ni diskont stavkasida (masalan, 10 foiz) kredit oladi. Banklar o'z mijozlariga olingan mablag'larni chegirma stavkasidan yuqori foizda (masalan, 20%) beradi. Markaziy bank foiz stavkasini ko'taradi → tijorat banklari o'z mijozlarining foiz stavkasini oshiradi. Markaziy bank diskont stavkasini pasaytiradi → tijorat banklari o'z mijozlari uchun foiz stavkasini pasaytiradi. Shunday qilib, Markaziy bank tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirish yoki sovutish maqsadida “arzon” yoki “qimmat” pul siyosatini olib borish orqali iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatadi.
3) Majburiy zaxiralar me’yorini o‘zgartirish – qonun hujjatlariga muvofiq tijorat banklari mablag‘larning bir qismini zaxira ko‘rinishida Markaziy bankda saqlashlari shart. Ushbu zaxira miqdori Markaziy bank tomonidan belgilanadi. U kamaysa, tijorat banklari o'z mijozlari orasida pul joylashtirish imkoniyatlarini kengaytiradi va mamlakatda pul massasi oshadi. Zaxiraning ko'payishi bilan pul taklifi kamayadi, ular uchun narx, ya'ni foizlar darajasi oshadi, pul "qimmat" bo'ladi. Markaziy bank tomonidan olib boriladigan zaxira siyosati pul-kredit tartibga solishning eng qat'iy vositasidir.
2. Fiskal (fiskal) siyosat - davlat xarajatlari va soliqlar orqali iqtisodiyotni tartibga solishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi.
Ushbu siyosatni amalga oshiruvchi asosiy institut Moliya va Soliq xizmati vazirligi tomonidan taqdim etilgan Rossiya Federatsiyasi hukumati hisoblanadi.
Asosiy vositalar:
1) davlat xarajatlari;
2) soliqlar.


Baʼzi zamonaviy nuqtai nazarlarda davlat boshqaruvini kengaytirish mumkin deb qaraladi. Buning sababi fuqarolarning oʻz imkoniyatlarida tengligini, maʼlumot olishi va foyda koʻrishidagi farqni qisqartirishni taʼminlashdan iboratdir. Bunday qarash tarafdorlari davlat oʻz majburiyatlarini bajarishida barchaning muvaffaqiyatini taʼminlashi lozimligini koʻrsatishadi. Jumladan ishsizlarga yordam berish, boshpanasizlar uchun joy berish va tekin tibbiy xizmat koʻrsatish davlat majburiyatlaridan biridir.