4-Ma’ruza Mavzu: Harorat datchiklari. Rezistiv datchiklar, kontaktli va tenzometrik datchiklar. Reja

Tavsiya etiladigan uzaytiruvchi termoelektrod simlari

Termopara	Uzaytiruvchi termoelektrod simlari
	belgilar	Juft — simlar	rangi
Mis- kopelli	MK	Mis-kopel’	Qizil (pushti)- sariq (to’q sariq)
Mis-misnikelli Xromel-kopelli	M XK	Mis-konstantan	Qizil (pushti)- jigarrang
		Xromel’-kopel’	binafsha (qora)- sariq (to’q sariq)
Nikel’xrom-nikel’ alyuminiyli Platinorodiy- platinali	M MT-NM P	mis-konstantan, mis-titan — nikel’ mis	Qizil (pushti)- jigarrang Qizil-yashil qizil-ko’k
		mis qotishma TP	Qizil (pushti)-yashil
Vol’framreniy- vol’framreniyli	M-MN	mis-qotishma MN, 2,4	Qizil (pushti) — ko’k(zangori)

Millivol’tmetrlar
Hozir termoelektr termometrlar (termoparalar) dagi TEYUK ni o’lchash uchun magnitoelektr millivol’tmetrlar, potensiometrlar va o’zgartgichlar keng qo’llanilmoqda.
M illivol’tmetr — magnitoelektr o’lchash asbobi bo’lib, ularning ishlash prinsipi uning qo’zg’aluvchan ramkasidan o’tayotgan tokning o’zgarmas magnit maydoni bilan o’zaro ta’siriga asoslangan.
Millivol’tmetrning tuzilishi 6.8- rasmda ko’rsatilgan. Doimiy magnit 1 ning qutb uchlari 2 va tayanch tovonostlari 8 da aylanadigan o’qlarda joylangan o’zak 3 orasidagi havo oralig’ida ramka 5 bor. Ramkaning uchlari o’qlar 7 ga ulangan Ramkaga kronshteyn 9, strelka 10 ulangan. Strelkaning uchi shkala 11 bo’ylab siljiydi. Ramka termopara zanjiriga ulanganda spiral’-prujina 6 orqali keladigan tok ramkadan o’tadi. Ramkaning chulg’ami orqali tok o’tganda hosil bo’lgan magnit maydoni bilan doimiy magnit maydon o’rtasidagi o’zaro ta’sir natijasida aylantiruvchi moment hosil bo’ladi, shu sababli ramka strelka 10 bilan birga aylanadi. Spiral’ 6 bu aylanishga teskari ta’sir qiladi. Ramkada qaror topgan har bir tokning qiymatiga, ya’ni termopa­ra TEYUKiga strelkaning muayyan bir vaziyati to’g’ri keladi. Tok o’tmagan paytda elastik prujinalar 6 ramkani boshlang’ich vaziyatga qaytaradi, strelkaning shkala 11 bo’yicha ko’rsatishi esa nolga teng bo’ladi. Kronshteyn 9 strelkani muvozanat holatida saqlash uchun posangi 4 bilan ta’minlangan. Asbob shkalasi °S da darajalangan. Ramkadan o’tayotgan tok bilan doimiy magnit maydon orasidagi o’zaro ta’sir tufayli paydo bo’lgan ay­lantiruvchi moment quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
(6.13)
bu yerda M_ayl — aylantiruvchi moment; S₁ — ramkaning geometrik hajmi va chulg’amlari soni bilan aniqlanadigan doimiy koeffitsiyent, V — zazordagi magnit induksiyasi; J — ramkadagn tok.
Aylanishga teskari ta’sir etuvchi moment
(6.14)
bu yerda S₂ —elastik element (spiral’-prujina yoki cho’zilgan tolalar) hajmidan aniqlanadigan doimiy koeffitsiyent; ye —spiral’ prujinalarning elastiklik moduli yoki cho’zilgan tolalarning siljish moduli; φ — elastik elementning burilish burchagi. Agar M_ayl-M_tes ya’ni muvozanat holati bo’lsa,
(6,15)
U holda
(6.16)
Asbob konstruksiyalari parametrlariga bog’liq bo’lgan S, V, ye kattaliklar o’lchash jarayonida o’zgarmaydi, shuning uchun
(6.17)
Bu yerda

(6.17) ifodadan pirometrin millivol’tmetr shkalasi chiziqli ekanligini ko’rish mumkin.
Asbob ko’zg’aluvchan sistemasining burilish burchagi ramkadan o’tayotgan tok kuchidan tashqari yana termopara, ulaydigan simlar va millivol’tmetrlarning ichki qarshiligiga ham bog’liq:
(6.18)
bu yerda ye_t — TEYUK: R_T — termopara karshiligi; R_S — ulaydigan simlar qarshiligi; R_M — millivol’tmetrning ichki qarshiligi.
(6.18) ifodadan asbob strelkasining chetga chiqishi TEYUK ning o’zgarmas qiymatida zanjirning turli qarshiliklariga bog’liq ekanligi ko’rinib turibdi. SHuning uchun asbobning darajalanishi zanjir tashqi qismining muayyan qarshiligida (R_ash = R_t + R_c)bajariladi va qo’shimcha xatolarga yo’l qo’ymaslik uchun pirometrik millivol’tmetrni montaj qilish protsessida shu qarshilik aniq saqlanishi shart. Odatda, tash­qi qarshilikning darajali miqdori 0,6; 1,6; 5; 15; 25 Omga teng bo’lib, asbobning shkalasi va pasportida ko’rsatiladi. Tashqi qarshilikni millivol’tmetr shkalasida ko’rsatilgan qarshilikka tenglashtirish uchun o’zgaruvchi qarshilikdan foy­dalaniladi.
O’lchash asbobi, sifatida ishlatiladigan millivol’tmetrli termoelektrlar komplektining kamchiligi o’lchash asbobida tok mavjudligidir. Tok miqdoriga, ya’ni millivol’tmetrning ko’rsatishiga TEYUKdan tashqari zanjirning qarshiligi ham ta’sir qiladi:

Har bir qarshilikning o’zgarishi o’lchashda sodir bo’ladigan xatoga olib keladi. Noqulay sharoitda bu xato asosiy xato miqdoridan (aniqlik klassidan) oshib ketishi mumkin.
Texnik millivol’tmetrlarda ramka qarshiligining milli­vol’tmetr umumiy qarshiligiga nisbati 1:3 dan ortiq emas. Millivol’tmetrning umumiy qarshiligini orttirib borilsa, uning temperaturali koeffitsiyenta kamayib boradi. SHu bi­lan atrof-muhit temperaturasi tebranishidan kelib chiqadigan xatolik ham kamayadi. Agar termopara erkin uchlarining temperaturasi o’lchash jarayonida keng chegaralarda o’zgarsa, unda ko’prik sxemasidan foydalangan holda sovuq ulanmalar temperaturasini kompensatsiya qilish usuli qo’llaniladi.
Sanoatda va laboratoriyalarda qo’llaniladigan millivol’tmetrlar ko’rsatuvchi, o’zi yozuvchi va boshqariladigan bo’lishi mumkin. Konstruksiyasining bajarilishi nuqtai nazaridan asboblar shchitda o’rnatiladigan va ko’chma bo’ladi. Ko’chma asboblar uchun 0,2; 0,5 va 1,0 (GOST 9736 — 80), shchitda o’rnatiladigan 0,5; 1,0 va 1,5 aniqlik klasslari belgilangan.
Millivol’tmetr shkalasida u bilan bir komplektda ishlaydigan termopara yoki to’la nurlanish pirometrning darajala­nishi ko’rsatiladi.