4-Мавзу: Туризм фаолиятининг макроиқтисодий жихатлари Маъруза

4.2. Туризм бозори инфратузилмаси 
Инфратузилма атамаси (лотинча infra - қуйида, остида ва струcтура - тузилиш, 
жойлашув, қурилма) юқори функционал тизимга нисбатан қуйи даражадаги иерархик 
даражадаги объектларни билдиради. Инфратузилма - бу халқ хўжалигининг ташкилий 
жиҳатдан ажратилган бўлинмаларининг иерархик равишда ташкил етилган тўпламидир, 
унинг асосий мақсади янги моддий неъматларни ишлаб чиқариш емас, балки моддий ишлаб 
чиқаришнинг асосий тармоқлари ва ноишлаб чиқариш соҳаси фаолиятини таъминлашдир. 
Инфратузилмани турли мезонларга кўра таснифлаш мумкин. 
1. Функционал мақсади бўйича ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш (ижтимоий ва 
институционал) инфратузилмасига бўлинади. 
Ишлаб чиқариш инфратузилмаси хизмат кўрсатиш соҳалари мажмуини, шу 
жумладан молия тизимини ўз ичига олади. 
Ишлаб чиқаришдан ташқари ижтимоий инфратузилма одамларнинг еҳтиёжларини 
қондирадиган ва унинг ишлаб чиқариш бўлмаган хизматларга бўлган еҳтиёжларини 
қондириш орқали аҳолининг кўпайиши ва ҳаёти учун моддий, маиший, маданий, ижтимоий 
шароитлар яратилишини таъминлайдиган тармоқларни ўз ичига олади. Бунга уй-жой 
коммунал хизматлари, маиший хизмат кўрсатиш, аҳоли учун transport ва алоқа, соғлиқни 
сақлаш, жисмоний тарбия, sport, чакана савдо, умумий овқатланиш, таълим тизими, 
маданият муассасалари ва бошқалар киради. Ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш 
кўрсаткичларига, масалан, умр кўриш давомийлиги, нафақахўрларнинг улуши, ўртача 
ойлик даромади, ўртача ойлик иш ҳақи, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари тўпламининг 
нархи, турмуш даражаси ва бошқалар киради. 
Ишлаб чиқаришдан ташқари инфратузилма, шунингдек, алоҳида таркибий қисм 
сифатида таъкидлаб, атроф-муҳит инфратузилмасини ўз ичига олиши керак. Бу 
екологиянинг инсоният ҳаётидаги ўрни ва аҳамияти тобора ортиб бориши билан боғлиқ. 
Екологик инфратузилма екологик хавфсизликни таъминлаш ва сақлаш ва атроф-муҳитга 
салбий антропоген таъсир билан боғлиқ таҳдидларни минималлаштириш ва олдини олиш 
учун мўлжалланган. Екологик инфратузилма табиий муҳитни муҳофаза қилиш, 
кўпайтириш ва яхшилаш учун мўлжалланган муассасалар, иншоотлар ва иншоотлардан 
иборат. Бунга екологик хавфсизлик хизматлари, метеорологик, сейсмик ва бошқаларни ўз 
ичига олган ихтисослаштирилган станциялар ва лабораториялар киради.Муҳандислик-
техник иншоотлар алоҳида ўрин тутади: каналлар, тўғонлар, тўғонлар, тозалаш 
механизмлари ва иншоотлари, суғориш тизимлари ва бошқалар. екологик инфратузилма 
алоҳида аҳамиятга ега, чунки туризмнинг кўп турлари у ёки бу даражада табиий ресурслар 
билан боғлиқ. Бундан ташқари, асосий инфратузилмаси табиий муҳит бўлган екологик 
туризм фаол ривожланмоқда. 
Ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган институционал инфратузилма бутун жамият 
даражасида илмий, бошқарув, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва ҳимоя характеридаги ижтимоий 
фойдали ноишлаб чиқариш хизматларини кўрсатишни ўз ичига олади. 

---

Институционал асосда бозор инфратузилмаси, давлат томонидан қўллаб-
қувватланадиган инфратузилма ва бошқалар ажралиб туради. 
Бозор инфратузилмаси бу ташкилотлар ва бозор институтлари тизимидан 
фойдаланган ҳолда молиявий ва ахборот оқимлари билан узвий боғлиқ бўлган 
товарларнинг сотувчидан харидорга самарали динамик ҳаракатланиши учун умумий шарт-
шароитларни таъминлайдиган ташкилий ва иқтисодий тизимдир. 
Туризм бозори инфратузилмаси қуйидаги функцияларни бажаради1: 
товар айланмасини соддалаштиради, тезлаштиради, динамикасини таъминлайди, бозор 
тебранишларига мос равишда бозор муносабатлари субъектларини ўзи созлайди; 
товарларни сотиб олувчи ва сотувчиси, шунингдек улар ва бошқалар ўртасидаги пул 
капитали егалари (кредит-банк муассасалари ва бошқа молия компаниялари) билан 
муносабатларни таъминлайди; 
шартномалар тизими орқали ишбилармонлик муносабатларининг ташкилий-ҳуқуқий 
шаклланишини яратади; 
уюшган товар айланишини давлат томонидан тартибга солиш ва қўллаб-қувватлаш 
функциясини бажарилишини таъминлайди; 
товар ва молиявий оқимлар ҳаракати устидан ҳуқуқий назоратни амалга оширади; 
бозор инфратузилмаси институтлари: ахборот-таҳлил, инновация, marketing ва бошқа 
марказлар, реклама агентликлари, аудиторлик ва консалтинг фирмалари, инвестиция 
компаниялари ва бошқалар ёрдамида ахборот, marketing, инновация, консалтинг, 
аудиторлик ва бошқа хизматларни тақдим етади. 
Институционал инфратузилманинг елементлари: 
солиқ тизими ва солиқ органлари; 
кредит тизими ва тижорат банклари; 
божхона тизими; 
товар, хомашё, фонд ва валюта биржалари; 
аукционлар, ярмаркалар ва ташкилий рецепциз воситачиликнинг бошқа шакллари; 
суғурта тизими ва давлат ва нодавлат суғурта компаниялари; 
реклама, ахборот агентликлари, савдо-кўргазма мажмуалари ва оммавий ахборот 
воситалари; 
савдо палаталари; ишбилармон доираларнинг бошқа жамоат ва ихтиёрий давлат-жамоат 
бирлашмалари; 
консалтинг (консалтинг) ва аудиторлик компаниялари; 
тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришга қаратилган жамоат ва давлат-жамоат 
фондлари; 
еркин тадбиркорликнинг махсус зоналари. 
2. Ҳаракатлар кўлами бўйича инфратузилманинг бир неча даражалари мавжуд: 
мега-даражали - халқаро инфратузилма; 
макродаража - ягона мамлакат доирасидаги миллий инфратузилма; 
мезо-даража - маълум бир минтақа (манзил) ёки соҳанинг инфратузилмаси; 
микро даража - individual корхона даражасида. Ушбу даражадаги инфратузилма 
объектларни бошқариш доирасида ўрганилади. 
3. Кўрсатилаётган хизмат турига қараб қуйидаги инфратузилма турлари ажратилади: 
transport инфратузилмаси; 
турар жой биноларининг инфратузилмаси; 
ахборот инфратузилмаси; 
инновацион инфратузилма ва бошқалар. 

---