4-Мавзу: Туризм фаолиятининг макроиқтисодий жихатлари Маъруза

4.4. Туризм соҳасидаги мамлакатларнинг рақобатдошлиги 
Рақобат туризм бозорининг асосий институтларидан бири ва унинг самарали 
ишлаши учун енг муҳим шартдир. 
Рақобатдошлик концепцияси тадқиқотчилар томонидан ҳар хил йўллар билан 
белгиланади. 
М. Porter рақобатбардошликни товар, хизмат, бозор муносабатлари субъектининг 
бозорда ўхшаш товарлар, хизматлар ва у ерда мавжуд бўлган бозор муносабатларининг 
рақобатдош субъектлари билан бир қаторда пайдо бўлиш хусусияти деб таърифлайди1. 
Туризм соҳаси борган жойида рақобатбардош бўлиши учун нафақат туризм 
саноатининг алоҳида корхоналари рақобатдош бўлиши, балки туризм саноатининг 
ривожланиш даражаси ҳам мувозанатли бўлиши керак. Бу шуни англатадики, синергетик 
еффект туризм саноатининг микро, мезо ва макро даражаларида намоён бўлиши керак; 
туризм саноатининг янги тизимли хусусиятлари шаклланиши керак. Хусусан, туризм учун 
синергетик еффект туристик саноатнинг бир нечта корхоналари, масалан, туроператор, 
авиакомпания ва меҳмонхона томонидан биргаликда яратиладиган туристик 
маҳсулотларнинг шаклланишида намоён бўлади. Агар йўналиш жозибадор туристик 
ресурсларга ва зарур турар жой биноларига ега бўлса, лекин туристларни етказиб 
беришнинг юқори сифатли воситалари бўлмаса, йўллар йўқ бўлса, унда бундай манзил 
рақобатдош бўлмайди ва етарли сайёҳлик оқимини таъминлаш имконсиз бўлади. 
Туризмнинг макро даражада рақобатбардошлигини баҳолаш миллий туризмни 
маълум бир мамлакат даражасида туристик йўналиш (макро манзил) сифатида, мезо 
даражада - минтақавий мақсад (мезо-манзил) рақобатбардошлигини, микро даражада - 
туризм соҳасидаги корхонанинг ёки туристик маҳсулотнинг рақобатбардошлигини 
баҳолашни назарда тутади. 
Туризмдаги рақобатбардошликни иерархик даражада баҳолаш турли мақсадларга 
хизмат қилиши мумкин. Нисбий кўрсаткич сифатида у баҳоланадиган субъектнинг халқаро, 
миллий ёки маҳаллий туризм бозорида жойлашишини аниқлашга имкон беради. Олинган 
баҳолаш маълумотлари мамлакатда туризмни ривожлантириш стратегик режалари, 
йўналиши, туристик корхоналарни ва туристик маҳсулотларни ривожлантиришнинг узоқ 
муддатли режаларини ишлаб чиқиш учун ишлатилиши мумкин. Потенциал 
рақобатбардошликни баҳолаш инвестиция масалаларини ҳал қилишда фойдали бўлиши 
мумкин. 
Мамлакатларнинг рақобатбардошлигини баҳолашнинг замонавий ёндашувлари 
асосан мамлакатнинг рақобатбардошлик даражасини аниқлаш учун ишлатиладиган 
кўрсаткичлар сони ва таркиби ҳамда уларнинг вазн коеффициентлари билан фарқланади. 
Рейтингдаги хусусиятларни ўлчаш учун кўрсаткичларни танлаш ўзгарувчан бўлиб, у 
қўлланилган методологияга, зарур маълумотларни олиш имкониятига, шунингдек ушбу 
маълумотларни олиш учун харажатлар даражасига боғлиқ. Одатда, жамоатчиликка маълум 
бўлган статистик маълумотлар, шунингдек експерт баҳолари қисман қўлланилади. 
Масалан, йиллик рейтингларни тузишда Жаҳон иқтисодий форуми, шерик ташкилотлар 

---

билан биргаликда, жойларда тадқиқотлар олиб боради, шу жумладан мутахассислар ва 
компания раҳбарлари билан суҳбатлар ўтказади. Рақобатбардошликни баҳолаш балли ёки 
индексли рейтинг ёндашуви кенг қўлланиладиган қиёсий тадқиқотларни назарда тутади. 
Асосий омиллар: 
муассасаларнинг сифати; 
инфратузилма; 
макроиқтисодий барқарорлик; 
соғлиқни сақлаш ва бошланғич таълим; 
олий маълумот ва касб-ҳунар таълими; 
товарлар ва хизматлар бозорининг самарадорлиги; 
меҳнат бозори самарадорлиги; 
молия бозорини ривожлантириш; 
технологик даража; 
ички бозор ҳажми; 
компанияларнинг рақобатдошлиги; 
инновацион салоҳият.