5-Laboratoriya ishi

Sellyuloza (kletchatka). 
Meva va sabzavotning aksariyati 1-2% sellyulozaga 
ega. Kovoqcha, bodring, tarvuz, qovun tarkibida sellyuloza juda kam bo’lib 0,2- 
0,5% ni tashkil etadi. 
Inson organizmi sellyulozani hazm qilolmaydi. Lekin uning ozroq miqdori 

---

foydali, chunki ichaklar peristaltikasini (ovqat qoldiqlarini tozalash jarayoni) 
yaxshilaydi. 
Sellyulozaning ortiqcha miqdori ovqatni dag’allashtiradi va natijada yomon 
hazm qiyinlashadi. 
Gemisellyulozalar. 
Gemisellyulozalar o’simlik hujayralari-ning qobig’i 
tarkibiga kiradi. Ular yuqori molekulali poli-saxaridlardir va geksozanlar 
(galaktan, mannan) va pentozanlar (araban, ksilan) dan tashkil topgan. 
Gemitsellyulozlarning tarkibiy qismi gidrolizlanganda qandlar hosil qiladi. Araban 
keng tarqalgan. Dukkaklilar urug’ida galaktan mavjud. Meva tarkibidagi 
pentozanlar miqdori 0,5-1,0% oralig’ida bo’ladi. 
Gemitsellyulozlarning ko’pchiligi suvda erimaydi. 
Pektin moddalari. 
Pektin moddalari o’simlik to’qimalarining hujayra qobig’i 
141 
va o’rtanchi plastinkalar tarkibiga kiradi. Uning olma, o’rik, olxo’ri, klyukva 
tarkibidagi miqdori taxminan 1% ni, behi, krijovnik, qora qorag’at tarkibida esa – 
1,5% ni, sabzida – 2,5% ni tashkil etadi. 
Pektin moddalari oshqozon–ichak kasalliklarini davolashda ijobiy rol 
o’ynaydi. Ular meva konsistensiyasiga, konservalashda o’z strukturasini 
saqlashiga, qandli meva qaynatma mahsulotlarining qotish darajasiga, meva 
sharbatlarining shaffoflanishiga, pomidorni ishqalash jarayonida chiqitga chiqish 
miqdoriga sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Suv ishtirokida isitish pektin parchalanishiga 
olib keladi. 
Azotli moddalar
. Sabzavot va meva azot moddalarining katta qismini 
oqsillar va ularga ergashuvchi aminokislotalar va amidlar tashkil etadi. Bundan 
tashqari oqsil bo’lmagan azotli moddalar: nuklein kislotalari, ammiak tuzlari, 
nitritlar, ayrim vitaminlar, glikozidlar ham mavjud. 
Oqsillar. 
Oqsillar inson organizmi to’qimalarini qurish materiali hamda ovqat 
energiyasi manbai sifatida xizmat qiladi. Oqsilning organizmda hazm bo’lishi xom 
ashyoga pazandalik ishlovi berilgandan so’ng birmuncha oshadi. Uzoq vaqt 
davomida isitish oqsillarning chuqur o’zgarishiga olib keladi. 
Sabzavot va mevada oqsil miqdori nisbatan kam, ammo shunga qaramay 
o’simlik mahsuloti ratsionning katta qismini tashkil etadi. Undan tashqari sabzavot 
hayvon oqsili hazm bo’lish darajasini oshiradi. Mevalarning ko’pchiligi 1% dan 
kamroq azotli moddalarga ega. 
Ayrim sabzavot va kartoshka oqsili to’laqonli, jo’xori oqsili tarkibida esa lizin 
yo’q, sabzi oqisilida esa triptofanning faqat izi bor.