5-maruza. O’simlikning noqulay omillarni tasiri

Radiatsiyani molekulalarga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sirini nishon ("mishen") nazariyasi va ehtimollik gipotezasi orqali tushintiriladi.

• Radiatsiyani molekulalarga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sirini nishon ("mishen") nazariyasi va ehtimollik gipotezasi orqali tushintiriladi.
• Birinchi nazariyaga ko‘ra ionlashtiruvchi zarracha hujayraning sezgir qismiga tegib uning shikastlanishini va genetik o‘zgarishini yuzaga chiqarib, oxir oqibatda uning nobud bo‘lishini keltirib chiqaradi.
• Ehtimollik gipotezasiga ko‘ra nurlanishni nishon bilan o‘zaro ta’siri, tasodiflik tamoyili bo‘yicha sodir bo‘ladi va organizmning unga reaktsiyasi organizmning holatiga bog‘liq bo‘ladi.
• Nurli shikastlanishning rivojlanishini keyingi bosqichlari ionlashtiruvchi nurlanishni bilvosita ta’siri bilan bog‘liq bo‘lib bir qancha o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.

Nurlanishning hujayra uchun eng xavfli ta’siri bu DNK molekulasiga nisbatan sodir bo‘ladi. Radiatsiya ta’sirida ularning qand-fosfatli bog‘lari uziladi, primidinli azot asoslarining dimerlari hosil bo‘la boshlaydi. SHuningdek yadro membranasida va xromatinda o‘zgarishlar kuzatiladi, uning natijasida oqsil sintezi, hujayralar bo‘linish siklining fazalari, xromasomli obberatsiyani hosil bo‘lishi, hujayralardagi mutatsiyalar chastotalari keskin oshadi.

• Nurlanishning hujayra uchun eng xavfli ta’siri bu DNK molekulasiga nisbatan sodir bo‘ladi. Radiatsiya ta’sirida ularning qand-fosfatli bog‘lari uziladi, primidinli azot asoslarining dimerlari hosil bo‘la boshlaydi. SHuningdek yadro membranasida va xromatinda o‘zgarishlar kuzatiladi, uning natijasida oqsil sintezi, hujayralar bo‘linish siklining fazalari, xromasomli obberatsiyani hosil bo‘lishi, hujayralardagi mutatsiyalar chastotalari keskin oshadi.
• Nurlanish, zararlangan DNK molekulasi shakllanishida qatnashadigan fermentlar faoligini ham yo‘qotishi mumkin.

Tirik organizmni nurlarning ta’siriga aniq reaktsiyasi bu ularning nobud bo‘lishidir. SHuning uchun ham nurlanish miqdorlari ikki xil, yam 100% nobud bo‘lishga olib keladigan halokat dozasi (HD100) va 50% nobud bo‘lishga olib keladigan halokat dozasi (HD50) bilan ulchanadi.

• Tirik organizmni nurlarning ta’siriga aniq reaktsiyasi bu ularning nobud bo‘lishidir. SHuning uchun ham nurlanish miqdorlari ikki xil, yam 100% nobud bo‘lishga olib keladigan halokat dozasi (HD100) va 50% nobud bo‘lishga olib keladigan halokat dozasi (HD50) bilan ulchanadi.
• Rossiyalik olimlar D.M.Grodzinskiy va I.N.Gudkov (1973) halokat dozasinining chegarasini organizmlarning nurlanish chidamliligi deb, halokatga olib kelmaydigan miqdorini esa organizmlarning radiatsiya sezgirligi deb atashni taklif qilganlar.