5-maruza. O’simlikning noqulay omillarni tasiri

Radiatsiyaning bilvosita ta’siri suv orqali bo‘ladi yani suv radiolizi mahsulotlari molekulalarni, membranalarni, organoidlarni zararlab, oxir oqibatda hujayralarni shikastlanishi ro‘y beradi. Suvning radioliz mahsulotlari hujayrada haddan tashqari ko‘p bo‘ladi.

• Radiatsiyaning bilvosita ta’siri suv orqali bo‘ladi yani suv radiolizi mahsulotlari molekulalarni, membranalarni, organoidlarni zararlab, oxir oqibatda hujayralarni shikastlanishi ro‘y beradi. Suvning radioliz mahsulotlari hujayrada haddan tashqari ko‘p bo‘ladi.
• Nurlanishning zaryadlangan zarrachalari suv molekulari bilan o‘zaro ta’sir etib, uni ionizatsiyasini keltirib chiqaradi.
• Ionlantiruvchi nurlanish γ— H2O — H2O+ + e–
• Bu elektron boshqa bir suv molekulasiga ta’sir qilib uni manfiy zaryadlaydi.
• e-— H2O — H2O-
• Ammo hosil bo‘lgan suv ionlari (H2O+ va H2O-) juda beqarordir va shu bilan ular H+ va OH- ionlari dan farq qiladi.
• Suv ionlari o‘zlarining mavjudlik davrida juda qisqa vaqtda (10-15-10- soniya) kimyoviy faol erkin radikallar va peroksidlar hosil qilish qobliyatiga ega:
• H2O+ — H++ OH
• H2O– — H· + OH
• Bu erda hosil bo‘lgan H+ va OH+ erkin radikallardir.

Agar suvda erigan kislorod bo‘lsa, ionlantiruvchi nur quyidagicha ta’sir qiladi.

• Agar suvda erigan kislorod bo‘lsa, ionlantiruvchi nur quyidagicha ta’sir qiladi.
• ionlantiruvchi nur H2O — O2 — HO2 + OH-
• yoki H2O — H+ + O2 — HO2
• Bular yangi peroksidlarni hosil qiladi
• HO2 + H—H2O2
• OH + OH —H2O2
• Binobarin suvdagi erigan kislorod hisobiga kuchli oksidlovchi HO2 (H+ + O2 — HO2), shuningdek peroksidlar (HO2 + H — H2O2) hosil bo‘ladi. Bu kuchli oksidlovchilar 10-6-10-5 soniya ichida (hayot davrida) muhim biologik molekulalarga (oqsil-fermentlar, nuklein kislotalar, membrana lipidlarini) ta’sir etib ularning tabiiy tuzilishini buzishi mumkin. Suv radikallari organik moddalar bilan kislorodli muhitda organik peroksidlarni hosil qiladi, bular ham molekula va hujayra tuzilmalarini radiatsion zararlashi mumkin.