5-variant I. Nazariy savollar

1.Qismlari uyushgan murakkab qo‘shma gaplar
2.Bir necha ergash gapli murakkab qo‘shma gap
3.Bir necha bosh gapli murakkab qo‘shma gap
4.Aralash murakkab qo‘shma gaplar

Qismlari uyushgan murakkab qo‘shma gaplar

Bunday gaplar tarkibida uchta va undan ortiq sodda gap o‘zaro bog‘lovchi vositalarsiz, faqat ohang yordamida bog‘langan bo‘ladi (avvalgi mavzuda bu gaplar bog‘lovchilarsiz tuzilgan murakkab qo‘shma gap deb atalgan edi): Bu sahroda maysalar ham, chechaklar ham yo‘q, qushlar, bulbullar ham sayramaydi, buloqlar qaynab toshmaydi.

Aralash murakkab qo‘shma gaplar
Tarkibida ham ergashgan qo‘shma gap, ham bog‘langan qo‘shma gap yoki bog‘lovchisiz qo‘shma gap ishtirok etgan gaplar aralash turdagi qo‘shma gaplar deyiladi. Bunday qo‘shma gaplar to‘rt va undan ortiq sodda gaplardan tashkil topadi: Eshik ochildi, shuning uchun hamma qayrilib qaradi, lekin hech kim kirmadi; sovuq havo xonani qopladi.
Bunday gaplar tarkibida ikki va undan ortiq bosh gap mavjud bo‘ladi: Tog’ va osmon shunday tiniqki, nafas olish shunday yengilki, keksa odam ham bu yerda musaffo bolalik yillarini eslaydi

Birdan ortiq ergash gap bir bosh gapga tobelanib kelsa, bir necha ergash gapli qo‘shma gap deyiladi. Bunday gaplar tarkibidagi ergash gaplar bosh gapdan, shuningdek, bir-biridan vergul bilan ajratiladi: Botirjon klubdan chiqqanida, quyosh sharq ufqida terak bo‘yi ko‘tarilib, bulut darvoza oralig‘ida charaqlab turardi.

Bir necha bosh gapli murakkab qo‘shma gap
Bog’lanish yo’li bilan tuzilgan murakkab qo’shma gaplar, ya’ni
tarkibidagi sodda gaplar teng bog’ovchilr yoki shu bog’lovchilar vazifasidagi
yuklamalar yordamida bog’langan qo’shma gaplar:Hamma keldi-yu, Sattor
kechikayotgan edi, lekin biz ishni boshlashga qaror qildik.
Tenglanish yo‘li bilan tuzilgan murakkab qo‘shma gap komponentlari
kesimlarining shakllanishida ikki holat kuzatiladi:
Komponentlar kesimlarining hammasi ba’zan to‘la shakllanmaydi, shaxs-son
va zamon ko‘rsatuvchi element bog‘lama oxirgi gapning kesimida qo‘llanadi va
bu kesimlarning hammasiga tegishli bo‘ladi: Misol: Luqmonchaning yonoqlari
sariq, lablari qoramtir, ko‘zlari katta-katta, lekin nursiz va xira edi.
Oldingi komponentlarda bog‘lamagina emas, kesimlar yoki uning biror
qismi qo‘llanmasligi mumkin, bunda ham oxirgi gapning kesimi oldingi gaplar
uchun umumiy bo‘ladi: Misol: Shijoatli va kuchli botirlar –urushda; xotin va
farzandlar – kambag‘allikda, do‘st va birodarlar boshga kulfat tushganda
taniladilar.
Birdan ortiq ergash gaplarning bir bosh gap bilan yuirikishidan tashkil topgan
sintaktik konstruktsiyalar ergashish yo‘li bilan tuzilgan murakkab qo‘shma gap
deyiladi: Misol: Zargarovning gaplari unga uncha maqtov bo‘lib tushmasa ham,
ayrim iboralari o‘ziga tegib-tegib ketayotgan bo‘lsa ham, Haydarov notiqqa
xavotirli bir qiziqish bilan quloq soldi.