6-ma’ruza past kuchlanishli kommutatsion apparatlar va relelar. Reja

Nazorat savollari 
1. Qanday elektr apparati kontaktor deb ataladi? 
2. Kontaktorlar qanday turlarga bo‘linadi? 
3. Kontaktorlarga qanday talablar qo‘yiladi? 
4. Kontaktorlar tarkibiga qanday asosiy elementlar kiradi? 
5. Kontaktorlarning kontakt tizimining xususiyatlarini tushuntiring? 
6. Kontaktorlarning kattaligi qanday tok miqdoriga ko‘ra tanlanadi? 
7. YOy o‘chirish tizimlari qanday xususiyatlarga ega? 
8. «Magnitli puflash» terminini qanday tushunish mumkin? 
9. Kontaktorlarning elektromagnit tizimiga qanday talablar qo‘yiladi? 
10. O‘zgaruvchan tok kontaktorlarining asosiy xususiyatlari nimalardan 
iborat? 

---

7.QO‘L BILAN BOSHQARISH APPARATLARI 
Paket uzgichlar va qayta ulagichlar; boshqarish apparatlari; 
kontrollerlar; 
komandoapparat; 
boshqarish 
knopkasi 
(tugmasi);
komandokontrollerlar; rezistorlar; reostatlar; sovutish vositalari (xavo 
yordamida; yog‘ bilan sovutish, suv bilan sovutish). 
 
Paket ulagichlar va qayta ulagichlar (PU) ko‘p bosqichli apparat bo‘lib, ular 
tok kuchi 400A gacha, o‘zgarmas kuchlanishi 220V va o‘zgaruvchan kuchlanishi 
380V bo‘lgan kichik quvvatdagi elektr zanjirlarini ulab-uzish uchun (tez-tez 
bo‘lmagan kommutatsiyasini amalga oshirish uchun) belgilangan. SHuningdek, 
ulardan dvigatellarni yurgizish, revers qilish va dvigatel cho‘lg‘amlarining ulanish 
sxemasini 
yulduz 
sxemasidan 
uchburchak 
sxemasiga 
o‘tkazishda ‘am 
foydalaniladi. 
16-3-rasmda PVM markali PU ning tuzilishi ko‘rsatilgan bo‘lib, u alo’ida va 
o‘zaro bog‘langan paketlar 5 ‘amda yuritish mexanizmi 4 lardan tuzilgan. Paket 
uzgichning bir qutbini xosil qiladi ‘ar bir qutbda ikkitadan uzib-ulash uchun 
belgilangan qismi mavjud. Qo‘zg‘almas kontaktlar 1 kattagina massaga ega 
bo‘lgan plastina shaklida latundan yasaladi. Xarakatlanadigan kontakt 2 esa PU 
ning kvadrat shaklidagi, izolyasiyalangan o‘qiga o‘rnatilgan bo‘lib, aylanma 
xarakatga ega. Kontaktga bosim kuchi, uning xarakatlanuvchi 
qismi 2 dagi ulanadigan uchining elastiklik (qayishqoqlik) 
‘ususiyati xisobiga xosil qilinadi. 
Xarakatlanuvchi kontakt – detal 2 ga fibrali plastinalardan 
ikkita yuza 3 qatiriladi. Ushbu yuzalar o‘rtasidagi masofa 
xarakatlanuvchi kontakt qalinligidan bir oz katta bo‘lib, uning 
paket 
ichida 
bemalol 
xarakatlanishiga 
imkon 
beradi. 
Xarakatlanuvchan kontakt-detal yuritish mexanizmi yordamida 
xarakatga keltiriladi.
7.1-rasm. 
YUritish mexanizmining ushlagichi aylantirilganda, avval, prujinaga ta’sir etiladi 
va u yuritish xolatiga kelgandan so‘ng, prujina xarakatlanuvchi kontakt-detalni 
zarur tezlik bilan ta’minlaydi. 
Elektr zanjirini uzish jarayonida elektr yoyi kontaktlarning ikkala uzish 
joyida xosil bo‘lishi munosabati bilan o‘zgaruvchan tok elektr yoyining ishonchli 
o‘chirilishi ta’minlanadi. YOy, elektr toki o‘zining nolp qiymatidan birinchi bor 
o‘tishidayoq, o‘chiriladi. 
YUritish mexanizmining etarli darajada ishonchli emasligi, emirilishga 
qarshiligi uncha katta emasligi (20
.
10
3
martagacha ulab-uzishni amalga oshirishi) 
PVM uzgichlarining kamchiligi deb e’tirof etiladi.