6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.6-rasm. Iste’molchi uchun optimal nuqta
 
6.6-rasm iste’molchining budjet sig’imii va befarqlik egri chizig’i variantlaridan 
uchtasi tasvirlangan. Iste’molchi yetishishi mumkin bo’lgan eng befarqlik egri chizig’i 
variant bu chizmada uning budjet sig’imiiga tekkan nuqtadir (asimptota o’qi). Budjet 
sig’imii va befarqlik egri chizig’i kesishgan nuqta optimal nuqta deyiladi. Iste’molchi 
A 
nuqtani afzal ko’rishi mumkin, ammo, budjet taqchilligi bois u nuqtag “chiqa olmaydi”. 
Iste’molchi 
B 
nuqtani ham tanlashi mumkin, bu nuqtada befarqlik egri chizig’imavjudm 
lekin bu nuqta uni qoniqtirmaydi. Optimal nuqta Pepsi va pitsaning eng zo’r 
kombinatsiyasi mavjud bo’lgan nuqta hisoblanadi.
 
Eslab qoling: optimal nuqtada befarqlik egri chizig’I va budjet sig’imiteng 
bo’ladi. Biz befarqlik egri chizig’ini urinma, budjet sig’imini o’zgarmas deb olamiz. 
Urinish nuqtasi Pepsi va pitsa o’rtasida ham budjet tomonidan, ham qoniqish tomonidan 
eng befarqlik egri chizig’i. Xullas, 
iste’molchi ikki xil tovarni tanlaydi, shuning uchun 
befarqlik egri chizig’i nisbiy qiymatga ega bo’ladi. 
Yuqorida biz bozor narxlari iste’molchining mahsulotlarga munosabatini ko’rib 
o’tgan edik. Iste’molchi tanlovini tekshirish ba’zi xulosalarning aslida boshqachaligini 
ko’rsatmoqda. Tanlovni amalga oshirishda iste’molchi narxlarni ko’rib chiqadi songra, 
befarqlik egri chizig’ibilan nisbiy narx to’g’ri keladigan optimal variantni tanlaydi. 
Nisbiy narx bu bozor sotishiga, iste’molchi esa xarid qilishiga mos bo’lgan narx 
hisoblanadi. Iste’molchining budjeti optimal qiymatida bozorning narx taklifi va 
iste’molchi sig’imi teng bo’ladi. Iste’molchi budjet optimali tufayli bozor narxlari 
iste’molchi xarid qila olishi mumkin bo’lgan tovarlar sonini cheklaydi.
Iste’molchi daromadining o’zgarishi uning tanloviga qanday ta’sir ko’rsatadi? 
Yuqorida biz iste’molchi qanday qilib talov amalga oshirishi haqida gaplashdik, 
keling endi ushbu tanlovga uning oylik kirimi qanday ta’sir ko’rstishini muhokama 
qilamiz. Aniqlikka erishish uchun, tasavvur qiling, iste’molchi kirimi o’sib bormoqda. 

---

Yirikroq daromad evaziga, iste’molchi ikkala tovar (Pepsi va pitsa)dan ko’proq xarid 
qila oladi. Kirimdagi o’sish 6.7-rasmda ko’rsatilgandek, tashqi tomondan budjet 
sig’imini siljitadi. 
Ikki tovarning nisbiy narxi hali o’zgarmaganligi sababli, yangi budjet sig’imi 
birinchisidek haliyam o’zgarmagan. Bu yerda kirimning ortishi budjet sig’imining 
parallel ko’chishiga olib keladi.
Kengaygan budjet sig’imi iste’molchiga ko’proq Pepsi va pitsa xaridiga imkon 
beradi, ya’ni bu yirikroq befarqlik egri chizig’i degani. Budjet holati va iste’molchining 
befarqlik egri chizig’ilati orasidan eng ma’qul deb topgani uning optimal tanlovini “ilk 
optimal”dan “yangi optimal”ga siljitadi.

Iste’molchilarning daromadi ortganda budjet chegarasi oldinga siljiydi. Agar 
ikkala tovar ham normal bo’lsa iste’molchi bunga javoban ularning har birini sotib 
olish hajmini oshiradi. Ushbu chizmada xaridor ko’proq pitsa va pepsi sotib oladi.
Eslab qoling, 6.7-rasmda iste’molchi o’zi uchun ko’proq Pepsi va pitsa tanlaydi. 
Kirimning ko’payishiga iste’molning ortishi mantiqiy javob bo’la olmasada, bu 
vaziyatda eng mos holat ko’proq pitsa va Pepsi deb baholanadi.