YOTE ni qo’llash uchun samarasiz kon bo’lib,qaysiki sust o’tkazuvchan tog’
jinlslari takribida uchraydigan,yaxshi o’tkazuvchan rudasiz qumlar bilan o’rab
olingan sharoitlar hisoblanadi. Bunday holda, ishchi eritmalar, asosan, ma'dan
tanasini to'sib qo'yadigan bo’sh tog’ jinslar bilan filtrlanadi.
Xayrli jinslar jarayonida samarali ufqlarni jalb etish natijasida hosil bo'lgan
eritmalarning tarqalishini baholash uchun nisbiy suv o'tkazuvchanligini (ma'dan
hosil bo'lishining filtrlash koeffitsienti mahsulotning ufqning ufq-i inizatsiyasining
samarali qobiliyatiga filtrlash mahsulotiga nisbati) nisbati bilan solishtirish tavsiya
etiladi. Effektiv qalinlik sifatida biz YOTE jarayonida
qatnashuvchi mahsuldor
qatlam qalinligini tushuniladi.Qalinlik 10 m gacha bo'lganda effektiv qalinlik,
mahsuldor qatlam qalinligi bilan mos keladi (juda qulay sharoitlar), mahsuldor
qatlam qalinligi 20 m bo’lganda, effektiv qalinlik 15 m dan oshmaydi (qulay
sharoitlar) va mahsuldor qatlam qalinligi 20 m bo’lganda,effektiv qalinlikning
sezilarli darajalari texnologik skvajinlar tarmog’iga bog’liq bo’ladi (noqulay
sharoitlar) .
Uchquduq tipidagi uran konlarining gidrogeologik sharoitlari
Kon maydoni hududida bir nechta suvli qatlamlar bo'lishi mumkinki, bunda
mahsuldor qatlamlar ishonchli ravishda suv o'tkazmas chegaralar bilan to'silgan
bo'lishi shart. Suv qatlamlari orasidagi "Gidravlik bo’shliqlar"
ning mavjudligi
eritmalarning tarqalishiga yoki tarqalishiga yordam beradi.
Halaqit qiluvchi tog’ jinslari
qatlamining joylashish chuqurligi quduqlar
konstruksiyasiga, ularning qurilish xarajatlariga va ishlatilishiga ta'sir qiladi.
Qizilqum tumanida 100 m gacha joylashish chuquruligiga ega bo’lgan (Beshkak
koni, Lavlakon, Ketmonchi, Shimoliy va Janubiy Bo’kinoy, Uchquduqning Aytim
uchastkasi va boshqalar) konlar ustunlik qiladi konlari joylashgan. Hozirgi vaqtda
texnik jihatdan YOTE usuli orqali 700 m gacha joylashish chuqurligiga ega bo'lgan
mahsuldor qatlamlar konlari o’zlashtirilishi mumkin.
Halaqit qiluvchi tog’ jinslari
qatlamning
qalinligi, foydali komponentning
belgilagan darajada ajratib olishini (S/Q) uchun kerak bo’ladigan, so’rib olinayotgan
kon massai birligiga to’g’ri keluvchi (Q) ishchi eritma miqdorini (S),mahsuldor
eritma sifatini,reagentlar sarfini belgilaydi. Shu asosga ko’ra rudalhalal beruvchi
qatlamli konlar nisbatan samarali bo’lib hisoblanadi:ruda qatlam qalinligini 10
baravaridan ko’p bo’lmagan miqdorda oshiruvchi qalinlik kabi bo’lganda.
Joylashish chuqurligi va yer osti suvlarining bosimi eritma ko’tarish hamda
eritma uzatish sharoitlarini belgilaydi. Er osti suvlari sathiga yaqin bo'lganida
eritmani suv omboriga quyish talab qilinadi, bu esa uni quduqlarga teng taqsimlashni
qiyinlashtiradi. O'z navbatida, yer osti suvlarining chuqur joylashishi ,so’rib oluchi
skvajinadan talab qilinadigan debitni olishini qiyinlashtiradi (Shimoliy Konimex,
Shimoliy Mayzak). Qizilqum regionida qatlam suvlarining 100 m gacha joylashish
chuqurligiga ega bo’lgan mahsuldor qatlamlar ko’p bo’lib hisoblanadi.
Ikkinchi asosga ko'ra suvli qatlamlar bosimsiz, past bosimli (100 m gacha),
o'rta bosimli (100 dan 300 m gacha), yuqori bosimli (300 m dan ortiq) bo'linadi.
Qizilqum regioni konlarida so'nggi ikki suvli qatlamlar ustunlik qiladi. Yer osti
suvlarining bosimli xarakteri (50 metrdan oshiq bosimi) YOTE usuli uchun qulay
omil hisoblanadi.
SST usuli bilan infiltratsion birikmalarning rivojlanishi uchun javhar va xom
ashyo jinslarining moddiy tarkibiga ega bo'lib, bu birinchi navbatda uning sho'r
yuvish eritmalari nisbati bo'yicha baholanadi. Ushbu alomatiga ko’ra ruda va halaqit
qiluvchi tog’ jinslari xususiyatlari quyidagilarga bo'linadi:
sust karbonatli,sust sulfidli (C02 yoki Spir ning miqdori 2% dan kam);
karbonatli, sulfidli (C02 yoki Spir ning miqdori 2% dan 5% gacha);
kuchli karbonatli,kuchli sulfidli (C02 yoki S pir ning miqdori 5% dan ortiq).
Konlarda turli xildagi zararli qo’shimchali rudalar mavjud bo'lganda, ular ham
yuqoridagi alomatga ko’ra ajratiladi. Kislotali
ishqorlash rejimi uchun
karbonatlarning mavjudligi salbiydir. Karbonatli ishqorlash rejimi uchun
sulfidlarning mavjudligi salbiy.Oksidlovchi qatnashuvchi barcha ishqorlash
rejimlari uchun esa karbonli moddalar va sulfidlar salbiy rol o'ynaydi. Bitta konda
har xil sifatdagi rudalar uchrashi mumkinki (misol uchun, Shimoliy Konimex
konida, karbonatsiz, sust karbonatli va karbonatli bo’lgan rudalar o’zlashtirilgan),
bu ularning o’zlashtirilishi uchun zarur bo’lgan YOTE usulini tanlashni talab qiladi.
Ruda halal beruvchi qo’shimchalari kam bo’lgan kvarstli qoplovchi tog’
jinslari va juda past konsentratsiyalari ishqorli metallarning turlari va
kislotalarning
suv bilan aralashmasida tez eriydigan,tarkibida foydali qazilma bo’lgan mineralda
YOTE ni qo’llash samarali hisoblanadi.
Birikma aralashmalarda oson eriydigan, qoplovchi tog’ jinslari tarkibidagi
ruda halal beruvchi qo’shimchalar miqdorining ko’pligi tanlab eritish jarayonlarini
qiyinlashtiradi,reagentlarning sarfi ko’payadi,hamda tanlab eritish usulining birini
inkor etadi (kislotali yoki karbonatli).
Uchquduq tipidagi konlarda rudalar tarkibiga polivalentli (U, Re, Mo, Se,Y
ning bir qismi) va monovalentli (Se,Y, V ning bir qismi,TR ning ko’pchiligi)
elementlar kirishi mumkin, bu o’z navbatida YOTE
eritmasini tanlashga , uning
kontsentratsiyasiga va oksidlovchining qo’llanilish zarurligiga ta’sir ko’rsatadi.
Yer osti suvlarining yuqori harorati ko'p jihatdan u yer qa'ridagi heterojen
gidroksidlanish reaktsiyasini tezlashtiradi,qolaversa qatlam o’tkazuvchanligini
ishchi eritmalar nisbatan o'tkazuvchanligini oshiradi.
YOTE usuli uchun qirqimda ruda konlarining tuzilish detallari va
oz’garuvchanligi an’anviy konchilik usullari
kabi muhim ahamiyatga ega
emas,bevosita ruda mineralizatsiyasini qamrab olgan yer qa’rining umumiy hajmi
aralashma bilan aloqada bo’ladi.Xuddi shu vaqtda ko’p yarusli tuzilishga ega
bo’lgan ruda konlari reagent sarfi va arlashmalar qo’shilish xossasiga ega.YOTE
jarayoni uchun muhim jihatlarda biri bu plandagi ruda koning o’lchami va
konfiguratsiyasidir,birinchi navbatdagi ularning kengligi.Shuning uchun ko’rsatgich
bo’linadi ingichka konlar (100 m gacha),o’rtacha konlar (100 m dan 300
mgacha),ken konlar (300 m dan yuqori).Kondagi murakkab sharoitlarda keng
o’lchamdagi konlar afzaldir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
