8-мавзу. Тафаккурни тадқИҚ этишининг асосий йўналишлари

Қарор қабул қилиш. Қарор қабул қилишда одам фикрлашнинг иккита шаклини қўллайди: дедуктив (хулоса ишончлилиги, агар силлогизмнинг асослари тўғри ва унинг шакли тўғри бўлса, текширилади) ва индуктив (хулоса эҳтимоллик тилида бевосита ёки аниқ ифодаланган).
Кундалик ҳаётда, одатда, одам қарорларни пухта ўйланган силлогистик парадигма натижасида эмас, балки индуктив фикрлаш орқали қабул қилади. Агар қарорлар ўтмиш тажрибасига асосланган бўлса ва хулосалар одам энг яхши деб ҳисоблаган нарсага асосланади.
Шахс томонидан маълум бир қарорни қабул қилиш рамка билан чекланган. Қарор қабул қилиш доираси - бу қарор қабул қилувчининг муайян танлов билан боғлиқ ҳаракатлар, натижалар ва кутилмаган ҳолатлар ҳақидаги эътиқодлари. Қарор қабул қилиш билан боғлиқ ҳолда, шахс томонидан белгиланган чегаралар муаммони шакллантиришга, нормалар, одатлар ва шахснинг шахсий хусусиятларига боғлиқ.
Қарор қабул қилиш муаммоси билан чамбарчас боғлиқ бўлган "ахлоқий онг" мавзуси В.А. Лефебр. Ахлоқий қарорлар ахлоқий масалаларни ўз ичига олади ва бошқа одамларни ташвишга солади.
Шу билан бирга, Лефебр учун инсоннинг асосий хусусияти - бу фикрлаш ва виждонга эга бўлиш. Рефлектсия - субъектнинг ўзини (ўз онги - ички тажрибаси, ўз фикрлари) амалга ошириш, кузатиш қобилияти, шунингдек, бошқа субъектларнинг ички тажрибаси, шу жумладан бошқа субъектлар ҳақида ўз ғоялари ҳақида тасаввурга эга бўлиши. Одамлар, Лефебрнинг фикрича, акс эттириш қобилиятидан ташқари, виждонга эга, яъни улар "яхши" ва "ёмон" тоифалари билан ишлашга қодир. В.А. Лефебвр ахлоқий қарорларни иккита кенг тоифага ажратди: "яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги муроса ёмонлик" ва "яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги муроса яхшилик". Шунга кўра, биринчиси низоларни авж олдиришга, иккинчиси эса уларни ҳал қилишга, муроса қилишга интилади.
Муаммони ҳал қилиш. Муаммони ҳал қилиш - муаммоли вазият - вазифа доирасида қўйилган мақсадга эришишга қаратилган ҳаракатлар ёки ақлий операцияларни бажариш жараёни, тафаккурнинг ажралмас қисмидир. Когнитив ёндашув нуқтаи назаридан, муаммоларни ҳал қилиш жараёни интеллектнинг барча функциялари ичида энг мураккаби бўлиб, кўпроқ элементар ёки фундаментал кўникмаларни мувофиқлаштириш ва бошқаришни талаб қиладиган юқори даражадаги когнитив жараён сифатида тавсифланади.
Муаммоларни ҳал қилишни ўрганган биринчи экспериментчилар орасида Гештальт психологлар ҳам бор эди. Улар перцептив ҳодисалар бир қатор алоҳида элементлар сифатида эмас, балки бу ҳодисаларни ўз ичига олган бир бутун конфигурация сифатида қабул қилинади, деб ҳисоблашган. Идрок ва хотира омилларининг маълум ўзаро таъсири натижасида кескинлик ёки стресс пайдо бўлганда, вазифалар пайдо бўлади. Муаммони ўйлаш ёки уни турли томонлардан ўрганиш жараёнида "тўғри" нуқтаи назар "тушуниш" пайтида пайдо бўлиши мумкин (Солсо, 2006).
К.Дункер “функционал турғунлик” тушунчасини ишлаб чиқди: объектлар одатда қандай қўлланилишига қараб идрок этилишига мойил бўлади ва бу тенденция кўпинча уларнинг янги ишлатилишига тўсқинлик қилади (К.Дункернинг вазифалари). Агар сиз шунчаки объектни ном билан белгиласангиз ҳам, бу муаммони ҳал қилиш ёки унга халақит бериши мумкин бўлган одам хотирасида маълум бир созламани тузатади.
Муаммони ҳал қилиш жараёнида босқичларнинг кетма-кетлигини ажратиб кўрсатиш мумкин. Инсон аввало ундан нима талаб қилинишини аниқлайди. Кейин у мумкин бўлган эчимлар ҳақидаги фаразларни ишлаб чиқади, синаб кўради ва тасдиқлайди; агар гипотезалар тасдиқланмаса, янгилари яратилади (Дункер, 1981).