9-мавзу: фуқаро, фуқАРОВИЙЛИК ВА ФАОЛ фуқаролик позицияси режа

9-МАВЗУ: ФУҚАРО, ФУҚАРОВИЙЛИК ВА ФАОЛ ФУҚАРОЛИК ПОЗИЦИЯСИ
Режа:

• 9.1.Фуқаровийлик, мазмун-моҳияти, асосий хусусиятлари, белгилари ва мезонлари.
• 9.2.Фуқаровий онг ва унинг намоён бўлиш омиллари. Фуқаронинг давлат ва жамият олдида ўз ҳуқуқий ва аҳлоқий масъулиятини англаши.
• 9.3.Фуқаровий фаоллик ва унинг фуқаролик жамиятидаги ўрни


Таянч сўзлар: фуқаровийлик тушунчаси, фуқаровийликнинг асосий белгилари ва мезонлари, фуқаронинг ўз ҳақ-ҳуқуқларини тушунииш ва уни амалиётда қўллаш кўникмаси, шахсий жавобгарлик, ҳуқуқий ва аҳлоқий масъулият, фуқаровий фаоллик, фуқаролик онг.

Mustaqillik arafasida “fuqaro” so‘zi rasman muomalaga kiritilgandan beri ko‘pchilik ziyolilarimizda bu so‘zga nisbatan norozilik yashab kelmoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda “fuqaro”ni boshqa so‘z bilan almashtirish borasida ko‘plab tanqidiy chiqishlar, takliflar bo‘ldi. Shuningdek, “fuqaro”ning o‘zgarishini kutib o‘tirmasdan, turk va ozarboyjon qardoshlarimiz singari “fuqaro” o‘rnida “vatandosh”ni qo‘llab, boshqalarni ham shunga da’vat etayotganlar bor.
“Fuqaro” arab tilida “faqir” so‘zining ko‘pligi ekanligi va “yo‘qsillar” degan ma’noni bildirishi
O‘tmishda hukmron sinf oddiy xalqqa nisbatan “fuqaro”, “ra’iyat”, “taba’a” kabi so‘zlarni ishlatgan. Arab tili lug‘atini kuzatganda ma’lum bo‘ladiki, “ra’iyat” so‘zi — (chorvaga nisbatan) “yaylovda o‘tlatish, boqish”, (odamlarga nisbatan) “g‘amxo‘rlik qilish” kabi ma’nolarni bildiruvchi “ra’a” (“رَعَى”)fe’lidan yasalgan bo‘lib, “ra’iyat”ning birinchi ma’nosi — “poda”, ikkinchi ma’nosi esa: “hukmdorga tobe’ odamlar”, “fuqaro”ga to‘g‘ri keladi. Albatta, boylar o‘zlarini fuqaro, ya’ni qashshoqlar sinfiga mansub hisoblamagan.
Fuqarolik jismoniy shaxsning maʼlum bir davlat bilan huquqiy bogʻlanishidir. Fuqarolikka ega shaxs fuqaro, deyiladi. Bu bogʻlanish fuqaroning tegishli davlatga nisbatan boʻlgan huquq va burchlari hamda uning oʻsha davlat tomonidan himoya qilinishida namoyon boʻladi. Oʻzbekiston Konstitutsiyasining 21-moddasiga koʻra butun Oʻzbekiston hududida yagona fuqarolik oʻrnatiladi (Qoraqalpogʻiston fuqarosi ayni vaqtda Oʻzbekiston fuqarosi hamdir).
Fuqarolik (rus. Гражданство, ingl. -{Citizenship, nationality}-) — jismoniy shaxsning maʼlum bir davlat bilan siyosiy-huquqiy bogʻlanishidir. Bu bogʻlanish fuqaroning tegishli davlatga nisbatan boʻlgan huquq va burchlari hamda uning oʻsha davlat tomonidan himoya qilinishida namoyon boʻladi.[1]
Shaxs fuqarolikga ega boʻlgach, davlat uning hamma huquq va erkinliklarini eʼtirof etadi, ularning amalga oshishini taʼminlash choralarini koʻradi. Fuqarolarning manfaatlarini davlat, fuqarolar boshqa mamlakatlar hududida turgan vaqtda ham himoya qiladi, ularga homiylik koʻrsatadi. Oʻz navbatida, fuqarolar davlat qonunlari va qoidalarga soʻzsiz rioya qiladilar, oʻzlari uchun belgilangan majburiyatlarni bajaradilar. Bu huquq va majburiyatlar yigʻindisi fuqaroning siyosiy-huquqiy maqomini tashkil etadi, fuqarolar ana shu maqom bilan chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslardan ajralib turadilar.
Fuqarolik asosan 2 yoʻl bilan qabul qilinadi:
tugʻilganlik dalili asosida ("filiatsiya");
"qon huquqi"
"tuproq huquqi"
naturalizatsiya yoʻli bilan.
"Tuproq huquqi" qoidasi, fuqaroligidan qatʼiy nazar, agarda shaxs mazkur davlat hududida tugʻilgan boʻlsa, unda oʻsha shaxs fuqaro deb tan olinadi.
Naturalizatsiya yoʻli bilan fuqarolikni qabul qilish mamlakatda yashab kelayotgan shaxsning fuqarolikni olish toʻgʻrisidagi iltimosi bilan bogʻliqdir.
"Qon huquqi" deb nomlangan qoida shu davlatning fuqarolaridan tugʻilgan shaxsni fuqaro deb tan oladi (ayrim davlatlarda ota-onasining biri tegishli fuqarolikga egaligi yetarli). Qaysi davlat hududida bu shaxsning tugʻilganligi ahamiyatga ega emas.