A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

Berilgan: Yechish: 
ABC va ADE uchburchaklarning o’xshashligidan
AB=300m
yoki 
, 
v
1
=6m/sek bundan
v
2
=3m/sek BC=
=150m 
BC-? AC-?
Qayiq AC masofani o’tadi. Harakat to’g’ri burchakli 
uchburchak shaklida bo’lganidan: 
AC=
2
2
BC
AB
+
=
( )
( )
2
2
150
300
+
=335m
s
m
s
m
/
36
3
10
/
2
,
7
2
0
=
⋅
=
υ
10-masala.
Taxtani teshib o’tishda o’qning tezligi 600 m/s dan 400 m/s 
ga kamaydi. Taxtaning qalinligi 6 sm, o’q taxta ichida qancha vaqt 
harakat qilgan? 
Berilgan
:
Yechish
: 
O’qning taxta ichida yurgan yo’lini, o’qning 
o’rtacha tezligini vaqtga ko’paytirib toppish mumkin: 
t-?
Tekis o’zgaruvchan harakatda o’rtacha tezlik 
boshlang’ich va oxirgi tezliklar yig’indisining 
yarmiga teng,
y’ani 
. Shunday qilib, 
. 
bundan
AB
BC
AD
DE
=
AB
BC
v
v
=
1
2
300
6
3
BC
=
sek
m
sek
m
m
/
6
/
3
300
⋅
;
/
600
0
s
m
=
υ
s
m
/
400
=
υ
m
sm
S
06
,
0
6
=
=
t
S
rt
o
'
υ
=
2
0
'
υ
υ
υ
+
=
rt
o
t
S
2
0
υ
υ
+
=
s
s
m
s
m
m
S
t
4
0
10
2
,
1
/
400
/
600
06
,
0
2
2
−
⋅
=
+
⋅
=
+
=
υ
υ

---

14 
11-masala
. Tinch holatdan boshlab tekis tezlanuvchan harakat 
qilayotgan jism 5-sekundda 18 m yo’lni bosib o’tgan bo’lsa, uning 7-
sekunddagi ko’chishini aniqlang. 
Berilgan
:
Yechish:
. Bu masalani yechishda 
foydalanamiz.
Boshlang’ich tezlik nol bo’lganligi uchun formula
quyidagi ko’rinishga keladi:
. Masalani
yaxshi tushinish uchun quyidagi chizmadan foydalanamiz.
0 
x 
Chizmadan foydalangan holda yuqoridagi formulani quyidagicha yozishimiz 
mumkin: 
)
(
2
2
2
2
4
2
5
2
4
2
5
4
5
5
t
t
a
at
at
x
x
S
−
=
−
=
−
=
;
)
(
2
2
2
2
6
2
7
2
6
2
7
6
7
7
t
t
a
at
at
x
x
S
−
=
−
=
−
=
bundagi 
4
x
, 
5
x
, 
6
x
, 
7
x
- mos ravishada
s
t
4
4
=
, 
s
t
5
5
=
, 
s
t
6
6
=
, 
s
t
7
7
=
vaqtlardagi jismning koordinatalari. Yuqoridagi formulalarni taqsimlab 
quyidagi ifodani hosil qilamiz va undan
7
S
topamiz:
2
6
2
7
2
4
2
5
7
5
t
t
t
t
S
S
−
−
=
2
4
2
5
2
6
2
7
5
7
t
t
t
t
S
S
−
−
=
hisoblaymiz 
.
26
16
25
36
49
18
2
2
2
2
7
m
s
s
s
s
m
S
=
−
−
=
Mavzuga oid topshiriqlar 
 
1.
Jism yo‘lining to‘rtdan uch qismini 
υ
1
= 60 km/soat tezlik bilan, 
yo‘lning qolgan qismini esa
υ
2
= 80 km/soat tezlik bilan bosib o‘tdi. 
Harakatning o‘rtacha tezligini toping. 
2.
Jism yo‘lning birinchi yarmini
s, ikkinchi yarmini esa
s 
da bosib o‘tdi. Agar bosib o‘tilgan yo‘lning hammasi s = 20m bo‘lsa, 
harakatning o‘rtacha tezligi topilsin.
3.
Jismning to‘g‘ri chiziqli harakati s = C-3t+2t
2
tenglama bilan 
ifodalanadi. Jismning
s dan
s gacha bo‘lgan vaqt intervalida 
o‘rtacha tezlik topilsin.
4.
Vagon – 0,5 m/sek
2
manfiy tezlanish bilan tekis sekinlanuvchan 
harakat qilmoqda. Vagonning boshlang‘ich tezligi 54 km/soat. Vagon 
m
S
18
5
=
2
2
0
at
t
S
+
=
υ
?
7
=
S
2
2
at
S
=
4
x
5
x
6
x
7
x
5
S
7
S
2
1
=
t
8
2
=
t
1
1
=
t
4
2
=
t

---

15 
qancha vaqtdan keyin va boshlang‘ich nuqtadan qancha uzoqlikda 
to‘xtaydi? 
5.
Tormozlangan poezd tekis sekinlanuvchan harakat qilib 1 minutda 
o‘z tezligini 40 km/soat dan 28 km/soat gacha kamaytirgan. 
1).Poezdning manfiy tezlanishi va 2).Tormozlanish vaqtida o‘tgan yo‘li 
topilsin. 
6.
Tinch holatda turgan motoroller 1 m/s
2
tezlanish bilan harakatlanib, 
200 m yo‘lni utgach, qanday tezlikka erishadi?
7.
Jismning bosib o‘tgan yo‘li s ning t vaqtga bog‘liqligi 
tenglama orqali berilgan, bunda A = 2 m/s, V = 3 m/s
2
va 
S = 4 m/s
3
. 1) Tezlik ning va tezlanish a ning vaqt t ga bog‘liqligi, 2) 
harakat boshlanishidan 2 sek o‘tgandan keyin jismning bosib o‘tgan 
yo‘li, tezligi va tezlanishi topilsin.
intervalda 0,5 sek dan 
oralatib yo‘l, tezlik va tezlanishning grafigi chizilsin. 
8.
To‘gri chiziqli harakat 
tenglama bilan ifodalanadi (SI 
birliklarda). Tezlik va tezlanish tenglamalari yozilsin.
9.
Moddiy nuqtaning harakat qonuni 
ko‘rinishga ega. 
Nuqtaning vaqtni boshlangich momentidagi tezlik va tezlanish topilsin.
10.
Nuqtaning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakati 
tenglama bilan 
berilgan. Harakat boshlangandan qancha vaqtdan so‘ng nuqta to‘xtaydi? 
11.
Jismning bosib o‘tgan yo‘ilni vaqtga bog‘liqligi
tenglama bilan beriladi, bu yerda S = 0.14 m/s
2
va D=0.01 m/s
3
. Harakat 
boshlangandan qancha vaqtdan so‘ng jismning tezlanishi 1 m/s
2
ga teng 
bo‘ladi? 
12.
Ikki moddiy nuqtalar harakati
va 
tenglamalar bilan ifodalanadi (uzunlik - metrlarda, vaqt - sekundlarda). 
Vaqtning qanday momentida bu nuqtalarning tezliklari tenglashadi? 
13.
Liftning harakat tenglamasi
ga asosan, uning tezligini 
vaqtga bog‘lanishini toping.
14.
Qayiq suvga nisbatan 
tezlik bilan qirg‘oqqa tik 
yo‘nalishda harakat qilmoqda. Oqim qayiqni 150 m pastga sudradi. 
Daryoning kengligi 0,5 km. 1) Daryo oqimining tezligi va 2) qayiqning 
daryodan o‘tishi uchun sarf qilingan vaqt topilsin. 
15.
Poezd 36 km / soat tezlikda harakat qilmoqda. Agar bug‘ berish 
to‘xtatilsa, poezd tekis sekinlanuvchan harakat qilib 20 sek dan keyin 
to‘xtaydi. 1) Poezdning manfiy tezlanishi topilsin. 2) To‘xtash joyidan 
necha metr narida bug‘ berishni to‘xtatish kerak? 
3
2
Ct
Bt
At
s
+
−
=
ϑ
сек
t
3
0
≤
≤
3
2
2
3
1
t
t
x
−
+
−
=
3
04
.
0
2
t
t
S
+
=
2
5
.
0
2
t
t
x
−
=
3
2
Dt
Ct
Bt
A
S
+
+
+
=
2
1
4
2
20
t
t
x
−
+
=
3
2
5
,
0
2
2
t
t
x
+
+
=
2
2
15
t
t
S
+
=
соат
км
/
2
,
7

---

16