3.
0 ‘simlik shaklida. Bulaming tarkibiga turli o‘simliklar va
ulaming mevalari kiradi. Masalan, bug'doy, mevalar, tamaki va
boshqalar.
Natural pullaming paydo bo‘lishi va ulardan foydalanish tarixi
juda chuqur va qiziqarlidir. Odamlar dastlab
yovvoyi holda yashagan
davrda barcha kishilar topgani o‘rtada bo‘lgan, birgalikda iste’mol
qilgan, keyinchalik bir urug‘ga mansub kishilar qabila - qabila bo‘lib
yashay boshlagan. Qabila ichida odamlar bir - biriga yordam berishi,
oziq - ovqatlami baham ko‘rishi kerak bo‘lgan. Bu beg‘araz tartibda
amalga oshirilib, buning o‘miga ular bir - biridan hech narsa umid
qilmagan, hamma narsa o'rtada boigan.
Keyinchalik ibtidoiy urug‘chlikning rivojlanishi natijasida turli
qabila qatlamlari vujudga kelgan. Vaqti - vaqti bilan ular o‘rtasida
dahshatli qonli to‘qnashuvlar bo‘lib turgan.
Ushbu to qnashuvlar
natijasida bir qabila ikkinchisi ustidan g ‘alaba qozongandan keyin,
ulaming barcha narsalarini talon-taroj qilgan. Shu bois, ayrim qabilalar
tinchlikni saqlash maqsadida kuchli qabilalarga narsalar, asosan iste’mol
qilinadigan narsalami bergan. Aynan shu jarayon ham kishilar o‘rtasida
bir tomonlama ayirboshalash munosabatlarini vujudga kelishining asosiy
sabablaridan biri hisoblanadi.
Tosh asri davrida kishilar yerlami o‘zlashtirib ekin eka boshlagan,
keyinchalik dehqonchilikdan chorvachilik ajralib chiqqan. Dastlab
yaratilgan narsalar barchasi bir y o la iste’mol
qilingan boisa, endi
ma’lum miqdorda zaxiralar qilina boshlagan. Zaxira qilindimi, u yerda
ortiqchalik vujudga kelgan. Ortiqcha narsalar esa unga egalik qiluvchi
tomonidan erkin ravishda tasarruf qilingan. Buning natijasida
ayirboshlash jarayoni jonlana boshlagan. Shuningdek,
keyinchalik
hunarmandchilik vujudga kelgan, bulaming barchasi kishilar o‘rtasidagi
bir
tomonlama
ayirboshlashdan
ikki
tomonlama
ayirboshlash
zaruriyatini keltirib chiqargan.
Odamlar o‘rtasida dastlab ayirboshlash vositasi sifatida juda keng
tarqalgani mehnat qurollari hisoblanadi (1-rasmga qarang). Mehnat
qurollariga dehqonda, chorvadorda yoki hunarmandda juda katta ehtiyoj
mavjud boiib, ular o ‘z mahsulotlarini iloji boricha mehnat qurollariga
ayirboshlashga intilar edi. Mehnat qurollari eng qadimiy tovar - pullar
hisoblanadi.
Masalan, tosh asrida Yevropada eng ko‘p tarqarlgan ayirboshlash
vositasi kremnivie boltalar hisoblangan. Manbalarga ko‘ra
ular juda
30
yirik boiib, ayrimlarini og‘irligi 40 kg ni tashkil etgan. Yevropada
kremnivie boltalar juda keng tarqalgan boiib, unga ega boigan kishilar
juda boy va mavqeyi yuqori hisoblangan23.
B ro n zu fru-llopQtka. M ilo d iia n
T oshdan yaaalgati pit! pichoq.
P u l b u g 'u shohL M llo d d a n
olUtngi III аяг A'tfov.
МшкяЛа. ХУ1 аяг.
o ld in g iX Il^ X cur. Italtya.
l-rasm.
Agar Yevropada bolta juda keng tarqalgan toiov vositasi
hisoblansa, Rossiyada iste’mol mollari ayirboshlash vositasi sifatida
juda keng tarqalgan. Masalan, iste’mol tovarlar ichida buqaiar asosiy
toiov vositasi sifatida tan olingan.
Barcha narsaning qiymati, hatto
yerlar ham buqaiar bilan oichangan.
Manbalarga ko‘ra, Xitoyning Xuanxe provinsiyasida odamlar
chorvachilik bilan shug‘ullangani bois, bundan 4 ming yil oldin Xitoyda
natural pullar sifatida buqaiar, mayda toiov vositasi sifatida qo‘ylar
xizmat qilgan. Dehqonchilikning rivojlanishi natijasida bug‘doy oichov
biriligi vositasida foydalanilgan. Bug‘doyni
uzoq saqlash imkoniyati
boimaganligi, u ma’lum muddat o‘tgandan so‘ng buzilishi mumkinligi
uchun kauralarning chig‘onoqlari, tosh bolta va shu kabi boshqa
narsalardan pul vositasida foydalanilgan (2 - rasm).
Qadimda natural pullar turli ko‘rinishda boiib, (2 - rasm) ulardan
toiov vositasi sifatida foydalanishga qator omillar ta’sir qilgan.
Xususan:
- odamlaming kunlik ehtiyoji uchun juda zarur boigan buyumlar;
- mamlakatning tabiiy iqlimi va geografik joylashuvi;
- kamyob buyumlar va ulami yetishtirishning murakkablik
darajasi;
- uzoqroq muddat davomida saqlash imkoniyatining mavjudligi.
23
Do'stlaringiz bilan baham: 
