A ashirov, sh. Atadjanov

etnologiya 
shakllangan. Etnologiya fanining nomi 
ham boshqa ko‘plab ijtim oiy-gum anitar fanlar kabi yunoncha
— 
etnos (xalq)
va 
logos (fan)
so‘zlaridan olingan bo‘lib, 
“xalq
to ‘g ‘risidagifan
"degan m a’noni bildiradi1. “Etnos” so‘zi ilk bora 
qadimgi yunon tilidagi manbalarda uchraydi. Taxminan miloddan 
aw algi VI-V asrlarda bu atam a kelib chiqishi yunon bo‘lmagan 
urug‘ va qabilalarga nisbatan qo‘llanilgan. Aynan shu m a’noda 
mazkur ibora rim madaniyati va lotin tilida ham ishlatilgan.
1 R.H. Winthrop.
D ictionary o f C on cep ts in C ultural A nthropology. N .Y ., 
W estport, C o n n e cticu t, L., 1991. — P. 101

---

XVIII asr oxirlariga qadar etnos tushunchasi nihoyatda 
ehcgaralangan tarzda iste’molda bo‘ldi. Faqat XIX asrdan e’tiboran 
bu tcrmin ilmiy adabiyotlarda “xalq” (“ narod” ) m a’nosida keng 
qo'Manila boshlagan.
XIX asrgacha «etnologiya» atamasi maxsus fanga nisbatan 
emas, balki onda-sonda ko‘zga tashlanib turadigan turli etnografik 
jarayonlarni tavsiflash maqsadidagina ishlatilgan.
Darvoqye, shuni ham ta ’kidlab o ‘tish joizki, “etnologiya” 
termini fanga ilk marotaba 1784-yilda A. Shavann tom onidan olib 
kirilgan. Lekin, ushbu fanning taraqqiyoti biroz keyingi davr 
bilan bogiiq b o iib , fransuz olimi 
Jan Jak Amper
tom onidan 
1830-yilda «antropologik» (ijtimoiy) fanlarning um umiy tasnifmi 
ishlab chiqishda xalqlar va ularning madaniyati to 'g ‘risidagi yangi 
fanning nomlanishi tarzida maxsus izoh sifatida qollanilgan. 
Keyinchalik mazkur termin Yevropa davlatlarigajuda tezlik bilan 
yoyilgan. U m um an, etnologiya mustaqil fan sifatida bir qator 
etnologlar jam iyatlari (1839-yil Parijda 
Fransiya etnologlar 
jam iyati, 1842-yil AQShda Amerika etnologlar jam iyati)ning 
tuzilishi bilan rasman tasdiqlangan1. Biroq, shundan keyin turli 
ilmiy inaktablar va yoiialishlar o ‘rtasida m azkur ilmning fanlar 
tizimidagi o ‘rni, tadqiqot mavzusiga daxldor masalalar borasida 
keskin m unozaralar b o ig an . Bu bahslarning ayrimlari esa hatto 
bugungi kunga qadar davom etib kelm oqda. Qizg‘in bahs- 
munozaralarga sabab b o iib kelayotgan m uam m olardan biri 
fanning mazmuni va nomlanishi borasidagi masaladir.
Bugungi kunga kelib ayrim m am lakatlarda m azkur fan 
“etnologiya” , yoki “ etnografiya” deb nomlansa, qator G ‘arb 
m am lakatlarida ushbu fanni “ m adaniy antropologiya” yoki 
“ ijtimoiy (sotsial) antropologiya” deb yuritish an ’anaga aylangan. 
M a’lumki, yaqin o'tm ishda sobiq Ittifoqda bu yo‘nalish “etno­
grafiya” deb nom lanib, m azkur sohada ilmiy tadqiqotlar olib 
borgan institut va ilmiy tadqiqot markazlari ham shu atam a bilan 
yuritilar edi. Biroq, o ‘tgan asrning 90-yillaridan e’tiboran ushbu