A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

Q 1 SQ A C H A T A R ]X IY M A ’L U M O T
O 'tg a n asrning 70-yiIlari oxirida, yana ham aniqrog'i 1978- 
\ ilning 1-kvartalida AQ SH dagi bir qator tadqiqotchilar, gomo- 
seksualist erkaklar orasida pnevmosistalar tom onidan chaqirilgan 
pnevm oniya (PP) va Kaposhi sarkomasi (KS) kabi kasalliklarning 
nihoyatda k o'payib, guruh-guruh b o 'lib uchrayotganiga ahamivat 
qaratdilar (Joffe H, W.; B regm on D. I.; Scler R. М.; Yloos A. R.. 
Bacchetti P..Gorman VI. et. al.; O sm end D. et. al.). Ilgarilari KS ka- 
salligi A Q S H da 10 mln kishiga 2 - 6 bemorni tashkil qilar edi. Shu­
ningdek, bu kasallik, asosan, keksalarda uchrab, uzoq vaqt davom 
etar, vaqti-vaqti bilan remissiyaga uchrar. toshm alar ko'pincha 
q o 'l va oyoqlarda paydo boMar edi. G om oseksualistlarda uchrayot- 
gan KS esa. asosan, vosh va o 'r ta yoshli kishilarda. 2 0 -4 5 yoshlar 
orasida kuzatilib, o 't a agressiv kechar, toshm a elementlari boshda, 
badanda. o g 'iz shilliq qavatlarida paydo bo'lar, tezda yaraga avla- 
nib. m etastazlar berar edi. Bu bemorlarda bir vaqtning o 'z id a xuddi 
shunday toshm a elementlari oshqozonda. o ‘pkada va boshqa ichki 
a 'zo larda aniqlanar edi. K o 'p in c h a kasallikka tez fursatda ikkilam­
chi yiringli infeksiyalar qo'shilib. qisqa vaqt ichida o 'lim g a olib 
kelar edi. Bunday xastalikka giriftor b o'lg an gomoseksualist be- 
morlarni tekshirish natijasida. ularning barchasining imm un tizim i­
da shu p a y tg a q a d a r kuzatilm agan o 'z ig a xos o 'zgarishlar aniqlandi. 
KSning bu yangi shakli A Q SH ning yirik shaharlari - Los-Anjelos, 
San-Fransisko. N y u-Y ork va boshqalarda ko'c hk isim on ravishda 
tez tarqala boshladi va keyinchalik boshqa shaharlarda ham kuza- 
tildi.
Pnevmosistali pnevm oniya shartli patogen hisoblangan bir hu- 
jayrali organizm-pnevmosistalar (Pneumocystis carinii) tomonidan 
chaqiriladi. Pnevmosistalar o 'p k a alveolalarida saprofit holida ya- 
shaydi, ular faqat immuniteti o 'ta pasayib ketgan bemorlardagina
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kasallik chaqiradi. Bunday pnevm oniyalar, m asalan. biror ichki 
a 'z o transplantatsiya qilib k o'c h irib o'tk az ilg a n bem orlarda uchrar 
edi. chunki ular transplantatning к о 'c hib (ajralib) ketishini oldini 
olish m aqsadida im m un tizimini keskin pasaytiruvchi im m unode- 
pressantlar qabul q ilared i. Shuningdek. bunday pnevmoniy a leyke- 
m i\ a n i n g ayrim shakli (limfoley koz) bilan xastalangan bemorlarda. 
im m un tizim ining t u g 'm a yetishmovchiligida kuzatilar edi. A m m o
у uqorida sanab o 'tilg a n holatlarda (bemorlarda) pnevmosistali 
pnevm o n iy a unchalik o g 'ir shaklda o 'tm a s edi.
Tadqiqotchilar kuzatgan gom oseksualistlarda esa bu pnevmoni- 
y a surunkali ravishda o 'ta o g 'i r kechib. albatta. о Tim bilan yakunla- 
nar edi. Bu bemorlarning imm un tizimi tekshirilganda ham hujay ra 
im m unitetining o 'z ig a xos o'zgarishi aniqlandi. Shundan keyingi 
haftalar va oylar m obaynida A Q S H n in g boshqa yirik shaharlarida 
ham shartli patogen m ikroorganizm lar to m o n idan chaqiriladigan 
«opportunistik infeksiyalar» aniqlana boshlandi. Parazitlar, vi­
ruslar. za m buru g'la r. bakterivalar tomonidan chaqirilgan meningit. 
ensefalit, ichak tizimi va terining o g 'ir infeksiyalari aniqlana bosh­
landi. Bu aniqlangan bem orlarning barchasida im m un tizimining 
o 'z ig a xos o g 'ir buzilishi - T4-limfotsitlarning keskin kamayib 
ketishi (har qanday odatdagi infeksiyada T4-limfotsitlar miqdori 
ortadi). natijada esa T4/T8 nisbatining o'zgarish i kuzatildi. Me'y or- 
da T4/T8 nisbati 1 dan ortiq b o'lib. 2 ga у aqinlashadi: kuzatilgan 
b em orlarda esa bu nisbat 1 dan ham past bo'lgan. Bu bemorlarda 
hujayra im m unitetining pasayishiga xos b o i g a n boshqa o 'z g a ris h ­
lar ham kuzatilgan. Jorjiya shtatining Atlanta shahrida joylash- 
gan. A Q S H d a qavd qilingan barcha yuqum li kasalliklar haqidagi 
m a i u m o t l a r kelib tushib jam lanadigan. kasalliklarni nazorat qilish 
m arkazi ( С enter for Dissease controle - C D C ) mutaxassislari 1981- 
yilning bahorida o 'zlarin ing har haftada chop etiladigan xabarno- 
m a-byulletenida 2 ta m aqola berdilar. Birinchi inaqolada p n e v m o ­
sistali pnevm oniya bilan xastalangan 5 ta gom oseksualist haqida 
m a i u m o t berilgan b o i s a . ikkinchi maqolada Kaposhi sarkomasi 
aniqlangan gom oseksualistlar haqidagi m a i u m o t l a r jam la n ga n edi.
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M arkazga ilgari kelib tushgan m a'lu m o tlar ham o 'rgan ib chiqil- 
ganda. 1980- yilning oktabr oyigacha b o 'lg an davrda pnevmosis- 
toz bilan xastalangan gom oseksualistlar soni 60 taga yetganligi 
m a'lu m bo'ldi. Yuqoridagi barcha m a'lum otlarni to'plab, tahlil 
qilib chiqqan amerikalik olimlar M. Gottlib (Los-Anjelosdagi Ka- 
Iifornix a universiteti Tibbiyot maktabi xodimi). F. Sigal (Maunt- 
Sinay tibbiyot markazi xodimi), G. M azur (N yu-Y ork kasalxonasi 
xodimi) bu kuzatilgan kasalliklarning barchasi bir xil um um iy tabi- 
atga ega degan xulosaga keldilar va tibbiyotda ilgari kuzatilmagan, 
yangi sindrom paydo bo'lganligini. klinik jihatdan uning to'xtovsiz 
zo 'ra y ib boruvchi har qanday infeksiyalar va o 's m a la r bilan n a m o ­
yon bo'lishini ham da immun tizimi tom onidan immunitetning, 
ayniqsa, hujayra immunitetining (SD4) chuqur shikastlanishi bilan 
kechishini e 'ti r o f etdilar.
Shundan keyin kasalliklarni nazorat qilish markazi, tibbiyotda 
yangi tushuneha bo'lgan. ingliz tilida Acquired Immynodeficiency 
syndrome (AIDS), v a 'n i