A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

I BOB. ET IO L O G IY A S I
O IV m orfologiyasi л a morfogenezi
Elektron m ikroskop ostida ko'rilganda. OIV dum aloq shaklga 
ega bo'lib, diametri 1 0 0-120 nm ga teng. Preparatlarda k o 'p i n ­
cha o i c h a m i kichik b o 'lg an (6 0 -7 0 nm) viruslar uchraydi. ular- 
ni ba 'z an minishakldagi O IV deb ataydilar. Fiksatsiva qilinmagan 
preparatda virusning q o b ig ’i yum shoq xilvirab turuvchi qopsim on 
k o ’rinishga ega. Virionning tashqi m em branasi (bu m em brana 
x o ‘jayin -h u jayra m em branasi bilan bir xil, y a 'n i uni x o'jayin-hu- 
jayradan olgan. yangi paydo b o 'lg an virionlar «tug'ilavotgan» 
paytda qobiqni o 'r a b olib t u g ‘iladilar. bu jarayonni budding (kur- 
maklanish) deb yuritiladi) virusning o 'z ig a qarashli b o 'lg a n ikkita 
oqsil bilan birikkan. ularni qobiq oqsillari (envelope) deb yuritila­
di. Ulardan birinchisi transm em bran glikoprotein b o'lib, m olekular 
og'irligi 41 kD ga teng (1 kilodalton - 1 ta vodorod molekulasi- 
ning og'irlig ig a teng) -gp41 (glycoprotein 41 kD) deb yuritiladi. 
Ikkinchisi s o f tashqi oqsil bo 'lib. og'irligi 120 kD ga teng bo'lgan
glikoproteindir. uni gp 120 deb yuritiladi. Bu ikkala oqsil virus qo- 
big 'id a o 'sim tala r hosil qilib joylashadi. ikkinchi oqsil (gp 120) bi­
rinchisi (gp41) ustida shlvapaga o 'x sh a b joylashgan. O 'sim talar- 
ning uzunligi 9 - 1 0 nm, diametri 8 nm. «shlyapa»sining kengligi 
15 nm. Yangi paydo bo'lg an virusda 72 ta shunday o'sim tala r m a v ­
ju d bo'ladi. Har bir «shlyapa» 3 ta gpl 20 dan tashkil topgan. gpl 20 
ning gp41 bilan birikmasi labil b o ’lib. uning ancha qismi ajralib 
qonga chiqib oqib ketishi kuzatiladi. bu jarayonni shedding deb 
ataladi (inglizcha shedding - chiqib ketish so 'zid an olingan). Vi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rusning nukleoidi c h o 'zin cho q shaklga ega. N ukleoidning qobig'i 
oqsil m olekulasidan tashkil topgan b o'lib. uning og'irligi 24 kD 
ga teng. shuning uchun p24 deb ataladi. Virionning tashqi qobig'i 
va nukleoid orasida karkas m avjud bo'lib. uni matriks oqsili deb 
atavdilar, m olekular og'irligi 1 7 k D b o i g a n oqsildan tuzilgandir. 
shuning uchun pi 7 deb yuritiladi (1- rasm).
Orqa 
j
. . 
Lipid
transkripta za
m em b ra n a s i
1-rctsm OIV-1 tuzilishi.
13
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

N ukleoid ichida eng kam ida 3 ta kom ponent mavjud. Birinchi- 
si virus genomi bo'lib, u bir zanjirli R N K ning 2 ta m olekulasidan 
iborat diploid yig'ilm adir. Ikkinchisi - m olekular og'irligi 7 kD 
ga teng b o 'lg an proteindir. Uchinchisi - qaytalam a transkriptaza. 
R N K a z a N . integraza, proteaza kabi ferm entlar kompleksidir. Q a y ­
talam a transkriptazaning m olekular og'irligi 66 kD ga teng. uning 
51 kD ga teng b o ’lgan qisqargan varianti ham bor. Integrazaning 
(endonukleaza deb ham yuritiladi) m olekular o g ‘irligi 3 1 -3 2 kD, 
proteazaniki 10 kD. R ibonukleaza N 15 kD ga teng. N ukleoidning 
ikki yo nboshida lateral tanachalar deb yuritiladigan tuzilmasi m a v ­
jud, ularning tuzilishi va funksiyasi hozircha aniqlanmagan. Vi- 
rionning barcha oqsillari antigen bo'lib. ular o 'z ig a im m un javo b
oladi. y a :ni ularga qarshi antitanachalar ishlab chiqariladi. Virus­
ning antigenlari quyidagi guruhlarga bo'linadi:
1. Qobiq antigenlari - env elope yoki qisqartirilgan holda env. 
u l a r g a g p l 2 0 v a g p 4 1 1 a r k ir a d i.
2. G uruh uchun xos antigenlar - group specific antigens, qisqar­
tirilgan holda Gag deb yuritiladi. Ularga p24. p7. pi 7 lar kiradi.
3. Polim eraza-polym erase, qisqartirilgan holda pol deb yuritila­
di, bularga p66 51. plO. рЗ 1 /32. p 15lar kiradi.