Abdulla sher axloqshunoslik



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/209
Sana21.01.2023
Hajmi10,65 Mb.
#900826
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   209
Bog'liq
Abdulla sher axloqshunoslik

Tayanch tushunchalar
Ezgulik, Yovuzlik, Handarz, Faziiat, Illat, D o ‘stlik, J o ‘m ard o ‘g ‘lon, 
Ruh, Ixtiyor erkinligi, Iztirob, Lazzat, A dolat, D onishm andlik.
Ilm dunyosidagi, har qanday ilm ning tarixisiz nazariyasi b o ‘lm aydi, 
degan hikm at, ayniqsa, axloqshunoslikka taalluqli. Z ero, axloqshunoslik 
tarixi axloqiy tafakkurning vujudga kelishi h am da uning taraqqiyoti 
qonunlarini o ‘rganadi, m a’naviy m erosning ulkan qismi bo'lm ish axloqiy 
ta ’limotlar, hikm atlar, p an d -o ‘gitlam i zam onaviy jam iyat hayotiga tatbiq 
etish va targ ‘ib qilish yo'llarini tahlil etadi. G a rc h an d h a r bir axloqiy 
konsepsiya m a ’lum bir m utafakkir m ulohazalari va ilm iy faoliyatining 
mevasi b o ‘lsa-da, u, m ohiyatan, m uayyan tarixiy davr talablaridan kelib 
chiqadi. Ayni paytda, turli odob va etiket q o n u n -q o id alarin i o ‘z ichiga 
oladigan axloqiy ta r g ‘ibot m u a m m o la ri, axloqiy p a n d - o ‘g itla r va 
m e’yorlar talablarini bajarish — axloqiy boshqarish sohasiga kiradi ham da 
axloqshunoslikning odatda «amaliy axloq» deb ataladigan qism ini tashkil 
etadi.
Qadimgi dunyodagi dastlabki axloqiy g ‘oyalar va qarashlar hali nazariy 
zam inga ega bo'lm ag an holda, am aliy axloqning xalq og‘zaki ijodidagi, 
yozuvdagi ko‘rinishlari sifatida vujudga kelgan. Shu bois ham ularning 
nam oyon b o ‘lish doirasi p a n d -o ‘g itlar, m a q o l-m a ta lla r, b itik la r va 
didaktik y o ‘nalishdagi badiiy ad ab iy o t bilan ch e g ara la n g a n . Faqat 
Qadimgi Yunon m um toz tafakkuridagina axloqshunoslik nazariyalarining 
maxsus risolalar shaklida paydo b o ‘lganini va m uayyan ilm iy tizim ga 
solinganini ko‘rishim iz m um kin. Endi ilk axloqiy g ‘oyalarga to 'x ta lib
o ‘tamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi


1. Qadimgi Sharqdagi dastlabki axloqiy g‘oyalar
S o m ir va Bobilon. A m aliy axloqning dastlabki nam unalari b u n dan 
u c h yarim m ing yil avval dunyodagi birin ch i yozuv b o ‘lm ish mix 
x a td a S o m ir (S h u m er) g iltax talarig a yozilgan s h e ’riy m atn lard a aks 
etgan. U larga ko‘ra, so m irlik lar h aqiqat va ad olatni, q o nu n va tartibni 
a d o la t va erk in lik n i, sh a fq a t va m uruvvatni yuksak b ah o la g a n la r 
h a m d a qadrlaganlar. T abiiyki, u lar yolg'on va yovuzlikni, adolatsizlik 
va z u lm n i, s h a fq a ts iz lik va q a tto llik n i in k o r e tg a n la r. S o m ir 
p o d sh o la ri, hokim lari o 'z la rin in g q o n u n va tartib o ‘rnatilganliklari, 
yovuzlik va z o ‘ravonlikni y o ‘q qilganliklari, m azlum larni zolim lardan 
h im oy a qilganliklari bilan faxrlanganlar. M asalan, m ilodgacha b o ‘lgan 
III m ing yillikning b o sh la rid a Lagash d av lat-sh ah arn in g x u d o jo ‘y 
h u k m d o ri U ru k ag in a h u k m ro n lik n i q o ‘lga olishi bilan fu q aro lar 
erkinligini tiklaganligini, o c h k o ‘z, xalqni talagan am aldorlarni jazolab, 
a d o la t o ‘rn atg a n lig in i y o z d irib q o ldirg an g iltax ta b izgach a yetib 
kelgan.
S om ir alqovlarida (g im nlarida) deyarli barcha bosh m a ’budlar 
ezgulik, adolat, haqiqat va yaxshilik tarafdorlari b o ‘lganlari uchun ham
m ad h etiladi. C h u n o n ch i, quyosh m a’budi U tu axloqiy m e’yorlarning 
bajarilishini maxsus kuzatib turgan, m a’buda N anshe esa, b a’zi m atnlarda 
h aq iq at, adolat va shafqat hom iysi sifatida tasvirlanadi. Lekin, ayni 
pay td a, m a’budlar to m o n id a n o ‘rnatilgan «Me» deb atalgan qonunlar 
ro ‘yxatidan olam harak atin i tartibga solish, uning to ‘xtovsiz va uyg‘un 
b o ‘lishini t a ’m inlash m aqsadida yuqoridagi axloqiy fazilatlar bilan 
birgalikda «yolg‘on», «nifoq», «gina», «kudurat.», «qo‘rquv» tushunchalari 
h am o ‘rin olgan.
Shuningdek, som iriylarning m aqol va m atallari, hikm at-iboralari 
h a m diqqatga sazovor; ularning ko ‘pchiligi um um insoniy hikm atlar 
darajasiga ko ‘tarilgan va Sharqda biroz boshqacharoq shaklda hozirgacha 
q o ‘llaniladi. M asalan, som irliklarning «Yowoyi buqadan qutilib, yowoyi 
sigirga tutildi» degan m aqoli bilan «Yomg‘irdan qutilib, qorga tutildi» 
degan o ‘zbek xalq m aqoli orasida m ohiyatan farq y o‘qligi bunga dalil 
b o ‘la o la d i1. B undan tash q ari, turli axloqiy m uam m olar «Gilgamesh» 
eposi dostonlarida ham ko‘tarilgan.

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish