1. Qadimgi Sharqdagi dastlabki axloqiy g‘oyalar
S o m ir va Bobilon. A m aliy axloqning dastlabki nam unalari b u n dan
u c h yarim m ing yil avval dunyodagi birin ch i yozuv b o ‘lm ish mix
x a td a S o m ir (S h u m er) g iltax talarig a yozilgan s h e ’riy m atn lard a aks
etgan. U larga ko‘ra, so m irlik lar h aqiqat va ad olatni, q o nu n va tartibni
a d o la t va erk in lik n i, sh a fq a t va m uruvvatni yuksak b ah o la g a n la r
h a m d a qadrlaganlar. T abiiyki, u lar yolg'on va yovuzlikni, adolatsizlik
va z u lm n i, s h a fq a ts iz lik va q a tto llik n i in k o r e tg a n la r. S o m ir
p o d sh o la ri, hokim lari o 'z la rin in g q o n u n va tartib o ‘rnatilganliklari,
yovuzlik va z o ‘ravonlikni y o ‘q qilganliklari, m azlum larni zolim lardan
h im oy a qilganliklari bilan faxrlanganlar. M asalan, m ilodgacha b o ‘lgan
III m ing yillikning b o sh la rid a Lagash d av lat-sh ah arn in g x u d o jo ‘y
h u k m d o ri U ru k ag in a h u k m ro n lik n i q o ‘lga olishi bilan fu q aro lar
erkinligini tiklaganligini, o c h k o ‘z, xalqni talagan am aldorlarni jazolab,
a d o la t o ‘rn atg a n lig in i y o z d irib q o ldirg an g iltax ta b izgach a yetib
kelgan.
S om ir alqovlarida (g im nlarida) deyarli barcha bosh m a ’budlar
ezgulik, adolat, haqiqat va yaxshilik tarafdorlari b o ‘lganlari uchun ham
m ad h etiladi. C h u n o n ch i, quyosh m a’budi U tu axloqiy m e’yorlarning
bajarilishini maxsus kuzatib turgan, m a’buda N anshe esa, b a’zi m atnlarda
h aq iq at, adolat va shafqat hom iysi sifatida tasvirlanadi. Lekin, ayni
pay td a, m a’budlar to m o n id a n o ‘rnatilgan «Me» deb atalgan qonunlar
ro ‘yxatidan olam harak atin i tartibga solish, uning to ‘xtovsiz va uyg‘un
b o ‘lishini t a ’m inlash m aqsadida yuqoridagi axloqiy fazilatlar bilan
birgalikda «yolg‘on», «nifoq», «gina», «kudurat.», «qo‘rquv» tushunchalari
h am o ‘rin olgan.
Shuningdek, som iriylarning m aqol va m atallari, hikm at-iboralari
h a m diqqatga sazovor; ularning ko ‘pchiligi um um insoniy hikm atlar
darajasiga ko ‘tarilgan va Sharqda biroz boshqacharoq shaklda hozirgacha
q o ‘llaniladi. M asalan, som irliklarning «Yowoyi buqadan qutilib, yowoyi
sigirga tutildi» degan m aqoli bilan «Yomg‘irdan qutilib, qorga tutildi»
degan o ‘zbek xalq m aqoli orasida m ohiyatan farq y o‘qligi bunga dalil
b o ‘la o la d i1. B undan tash q ari, turli axloqiy m uam m olar «Gilgamesh»
eposi dostonlarida ham ko‘tarilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: