Амир темур тарихидан лавхдлар тошкент 2021


Амир Темур давридаги ховузлар



Download 223,92 Kb.
bet15/39
Sana25.02.2022
Hajmi223,92 Kb.
#276077
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   39
Bog'liq
amir temur

Амир Темур давридаги ховузлар
Амир Темур давлати икдисодиётида дехкончилик асосий урин тутганлиги мамлакатда сугориш ишларига алохида ахамият каратишни такозо этарди. Шу боис хам, XIV аср охири - XV аср бошларида Мовароуннахр ва Хуросонда катта-кичик дарё ва сойлардан йирик ирригация тармокдари чикдрилди. Сувдан фойдаланиш ишларини ривожлантириш мак,садида коризлар кдзилди, сув омборлари ва ховузлар барпо этилди. Бундан ташкдри, сувга танкцс айрим вилоят ва вохалар, шахар ва кишлокдарнинг сув таъминотини яхшилаш учун сув иншоотлари курилди. Амир Темур даврида бунёд этилган ва фойдаланилган бундай сув иншоотлари ичида сув йигиш ва сакдаш учун казилган чукур жой, ичимлик суви сакланадиган сунъий сув хавзаси хисобланган ховузлар ажралиб туради. Жумладан, Сохибкирон Темур томонидан бунёд этилган куркам богларнинг хар бири мухандислик технологиялари асосида курилган бир нечта ховузлар билан жихозланган. Бундай ховузлар эстетик завк, олиш предмети вазифасини бажариши билан бир кдторда, ундаги сувдан турли максадларда фойдаланилган.
Айр им урта аср шахар ларида хар бир махалланинг масжиди олдидаги катга ховузларга сув тулгазилиб, улардан кишу езда кундалик маиший эхтиёж учуй ишлатилган. Шунингдек, хонадонларда хам майда ховузчалар булган. Хрвуз ва ховузчаларнинг сувлари, биринчидан, хужалик эхтиёжи учуй сарфланса, иккинчи томондан, иссик, ёз ойларида хавони намлатишга, хар бир хонадонда узига хос микроикдим яратишга ёрдам берган. Маълумотларга кура, олди-сотди учуй кулай савдо растаси булмагани сабабли Амир Темур Самарканднинг у бошидан бу бошигача кесиб утган бир кучанинг икки четига дуконлар куришни буюради. Самарканддаги Темур саройига келган испан элчиси Руи Гонсалес де Клавихонинг ёзишича, кеча-кундуз ишланиб, арикдари ва ховузлари билан бирга бозор жуда киска вактда Куриб битказилади99. Демак, ховузлар нафакаг масжидлар ёнида, шахар майдонлари, боглар, чорбоглар, сарой ховлисида, балки бозорларда хам курилган. Сувни ифлос килмасдан тоза сакдаш одати мукаддас конун хисобланган. Х,°вУзлаР табиий шароитларни хисобга олган холда бунёд этилган. Уларнинг атрофи тошлар билан коплаб ёки дарахтлар экиб мустахкамланган.
1386 йиддан Темур давлати тасарруфига кирган Жанубий Озарбайжондаги бош шахар - Табризда туккиз кун турган испан элчиси Клавихо уз кундаликларида: «Шахар кучалари ва майдонларида куплаб ховуз ва кудукдар бор. Бахорда уларга муз тулдириб, ёнига одамлар сув ичадиган мис ва темир косалар куйилади»100, - деб кайд этган. Тарихчи олим Омонулла Буриевнинг маълумот беришича, Хофизи Абру узининг «География» асаридаги «Мовароуннахр тавсифи» кдсмида Самарканд хавдца шундай ёзади: «Махаллалар, бозорлар, кучалар ва аксар хонадонларда окар сувлар бор. Кдйси жойга бормагин катта ховлиларнинг бирортаси ховузеиз ва дарахтсиз эмас. Шу сабабдан, (шахар) «Жаннат ад-дунё» («Дунёнинг жаннати») деган унвон олмиш»101.
Шу уринда би)) кдзик, жихатга ахамият кдратиш лозим. Амир Темур кадрлар сиёсатида вазирлар, амирлар билан бир каторда мунажжимлар хам муносиб урин эгаллаган. Абдулла Лисон Амир Темур саройининг бош мунажжими эди. Унинг вазифаси гояг мураккаб ва масъулиятли булган. Бу аллома уз шогирдлари билан келажакдаги Гарбий юришлар кандай кийинчиликлар ёки ютукдар билан келишини башорат киларди. Бундан ташкдри хаерга, кдйси вактда арикдар казиш, ховузлар бунёд этиш, дарёнинг каерига кандай куприклар куришга оид тавсиялар беришарди102. Демак, мамлакатдаги сув иншоотлари, жумладан, йирик ховузлар курилиши масаласида хам мунажжимлар тавсияларига таянилган.
Албатта, йирик ховузларни казиш жараёнвда факдтгина мунажжимлар тавсиялари билангина чекланиб колинмаган. Янги ховуз ва сув хавзаларини казиш ишлари худуддаги санитария, шунингдек, курилиш ишларини назорат килишга масъул амалдорлар розилиги ва назорати остида амалга оширилган. Ховузлар уни казиш макбул булган жойлардагина бунёд этилган. Уни сув билан тулдириш, сувнинг софлигини сакдаш, сувни алмаштириб туриш ишлари хам доимий назоратда булган. Ховузларнинг ифлосланишига йул куймаслик, ахоли соглигини мухофаза килиш максадида уларда отларни сугориш, чорва молларини чумилтириш каби ишлар таъкикданган. Уларга ифлос чикинди сувларни окизиш, хаттоки тупуриш ислом шариатига биноан каттик гунох хисобланган.
Бу даврда мамлакатдаги дехкончилик ерларининг бир кисми кишлок ахолиси умумий тасарруфида булган. Кишлок жамоаларининг мулки хисобланган бундай ерлар купрок сувга танкис тоголди хуДУДлаРВДа бирмунча кенг таркалган. Улар кам сувли тог жилгаларининг сувини жамгариш ёки ер ости сувларини ер устига чикариш учун кишлок жамоаларининг * кучи билан барпо этилган ута машаккатли ва мураккаб сув иншоотлари - кулфакли ховузлар ва коризлар воситасида вужудга келган103. Темурийлар хукмронлиги даврида бундай ер шакли кенг таркалмаган булса-да, бирок, мавжуд булган. Дишлок жамоалари мехнати натижасида курилган кулфакли ховузлар ерни сугориш ишларида дехконларга аскатган.
Юкорида кайд этилганидек, Амир Темур даврида марказий шахарлар ва уларнинг атрофида сув иншоотлари курилиб, боглар барпо этилди. Бу жараёнда, айникса, улкан мамлакат пойтахти Самаркандни ободонлапггиришга алохида ахамият каратилди. Уша давр богларининг меъморий киёфаси, улардаги сув иншоотлари хусусида 1404 Йили Самаркандга келган Руи Гонсалес де Клавихо, Шарафуддин Али Йаздий, Ибн Арабшох ва Захириддин Мухаммад Бобур асарларида кимматли маълумотлар учрайди.
Бирок Кешдаги меъморий мужиза хисобланган Оксарой мажмуининг меъморлик тарихи учун Клавихо ёзиб колдирган таассуротлар ягона гувох-хужжат хисобланади. Испан элчиси Оксаройдаги ок тоштахталар тушалган катта ховли уртасида йирик ховуз борлигини кайд этган. Бундан ташкари, Оксаройнинг энг ноёб хусусияти шундаки, унинг томи тепасида мармардан капа бир ховуз бунёд этилган. Бу ховузга сув махсус коргошин кувурлар оркали Тахтикорача довонидан келтирилган, кейин сув пастга сунъий шаршара холатида тушган104.
Манбалардаги маълумотларга кура, Самарканд теварагидаги 12 чорбогдан бири, шахарнинг шарк томонидаги «Боги Дилкушолнинг уртасидан кенг хиёбон утган, ундаги уч каватли купле ёки сарой атрофига чинор ва тут дарахтлари экилган. Богнинг юкори кисмида ховузлар булган. Маълумки, богларнинг хакикмй бог булиши, гуркираб яшнаши учун сув масаласи тугри хал килиниши лозим. Чунки богларнинг кон юмирлари булмиш каналлар, арикдар богларни сув билан |.п>минлаши керак. Ушбу боглар асосан Зарафшон (Кухак) дарёси, шунингдек, Даргом аригидан сугорилган105.
Боглардаги ховузлар туртбурчак ва тугри туртбурчак шаклида курилган булиб, катта-кичиклиги турлича булган. Масалан, «Боги Давлатободдда 4 та ховуз мавжуд булиб, бири <■2x28 метр, иккитаси 25x25 метр, яна бири 32x32 метр булган. () га-боболаримизнинг маълумотларига кура, мусулмончилик коидаларига биноан ховузларнинг эни хам, буйи хам камида 40 газ дилиб курилган, акс холда, ундаги сув харом деб \нсобланган. Сузсиз, бошкд богларда хам куплаб ховузлар булган ва уларнинг четларига мармартош тахталари егкизилган106.
Боглардан окиб утган канал ва арик сувларидан ташкдри, сунъий равишда бунёд этилган шаршаралар мавж уриб турган. Богда дарахтлар казтий тартибда экилган. Арикдарда сув окиб зурган, булокдардан сув тошиб чикдан. Ховузлар, хавзалар сувга тулиб турган. Шунинг учун хам атроф салкин ва хуштабиат булган. Бу ерга келган хар кандай одам саратон жазирамасини унутган. Баъзи богларда, хусусан, «Боги Нав»да фавворалар булган. «Боги Дилкушо»даги юкорига отилиб турган фаввора ховузида эса кизил олмалар калкиб уйнаб зурган107. Саройга асосий эшикдан кирилганда, бир чизик буйлаб жойлашган учта салобатли заллар булиб, уларнинг урталарида биттадан фаввора булган. Улар бир-бирлари билан арик оркали туташган. Фавворалар туртбурчак шаклида, уртасидаги (5x5 метр) икки чеккасидагига (4x4 метр) нисбатан каттарок булган.
Самарканд жанубидаги Миер кишлогига туташ, Аббос канали ёрдамида сугорилган Гулбог - «Боги Давлатобод» хакида кайд этган Клавихо унда олтита ховуз булиб, бог уртасидан анхор окиб угганини ёзади. Ундаги ховузлар баланд, серсоя дарахтлар каторидан хосил булган йулак оркали бир- бирлари билан туташтирилган. Давлатобод богининг колдикдари археологии ёдгорлик сифатида Даргом анхори ёкасида сакданиб колган. «Боги Навлни тасвирлаш жараёнида Клавихо богнинг уртасида мармар сарховуз булганини ёзади.
Хулоса килиб айтганда, Амир Темур давлати ижтимоий хаётида бошка сув иншоотлари катори ховузлар хам мухим ахамият касб этган. Ахо ли истикомат киладиган манзилларда катга ховузлар сув билан тулдирилиб, аксар кишиларнинг кундалик эхтиёжлари учун сарфланган, шунингдек, хонадонларда хам майда ховузчалар мавжуд булган. Улар хонадонда кулай микроикдим хосил булишини таъминлаган, одамларнинг жазирама об-хаводан сакданишига ёрдам берган. Хрвузлардаги сувни исроф килмаслик, уни доимо тоза сакдаш чоралари курилган. Жамоа ерларида дехкончилик килишда хам кулфакли ховузлардан фойдаланилган.
Амир Темур даврида барпо этилган Самарканд атрофидаги богларнинг уртасидан катга арик утказилиб, ундан ирмок оркали чикарилган сув сарой биноси олдидаги катта ховузга куйилган. Ховуз атрофи манзарали усимликлар ва гуллар билан безатилган. Ховузлардан биттаси катта, колганлари турли хажмда ва шаклда - мурабба, куп бурчакли, кунгурали, купинча уртасида фаввораси булиб, зинапоясимон богларда погонали шаршаралар хам хосил килинган. Амир Темур богларига ишланган фаввораларга сувлар махсус мосламалардан келиб, ховузларга тушиб арикчалар оркали ташкарига окиб чиккан. Ховуз атрофи хар хил рангдаги мармар тошлар, ранг-баранг гуллар тасвири билан безатилган. Ховузларга куйиладиган арикчаларнинг киргокдари хам мармар тошлар билан копланган. Бундан ташкари, Оксаройдаги том тепасига курилган ховуз уша давр ажойиботларидан бири булиб, ховузга кургошин кувурлардан окиб келган сувдан шаршара хосил килиниб пастга туширилган.



Download 223,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   39




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish