Asoslari fanining maqsadi va vazifalari

Kapital  remont.  Kapital  remont  (ta‘mirlash)  chog’ida  mashinalarning  texnik  resursi 

tiklanadi.  Buning  uchun  mashina  to’liq  qismlarga  ajratiladi,  barcha  agregatlari,  uzellarining 

ishlash  qobiliyati  tiklanadi.  Kapital  remont  vaqtida  hamma  detallari  yuviladi,  yoyilgan 

detallar (shu jumladan bazis detallar ham) yangisiga yoki tiklanganiga almashtiriladi,  uzellar 

va  mexanizmlar  to’liq  yig’iladi  va  rostlanadi.  Yig’ib  bo’lingan  hhar  bir  mashina  rostlanadi, 

bo’yaladi, chiniqtiriladi va sinaladi. 

---

Ishonchlilik  va  remont  qilishga  oid  tushunchalar  va  ta‘riflarni  bilish,  mashinalarni 

remont  qilish  sifatini,  ularning  ishonchliligini  baholash  uchun  ob‘yektiv  mezonlarni  tanlash 

imkonini beradi. 

 Mashina detallaridagi yeyilish turlari. 

Mashina detallarining yeyilishiga asosiy sabab ishqalanishdir. 

Mashina detallarining ishlash jarayonida ishqalanuvchi sirtlariga kuchlar ta‘sir etishidan 

o’lchamlarining nomaqbul  o’zgarishi yeyilish deb ataladi. 

Detallarning  yeyilishi  belgilangan  birliklarda  aniqlanadigan  yemirilish  natijasidir. 

Yeyilish  ishqalanuvchi  sirtlar  materiali  va  sifatiga,  ularning  o’zaro  siljish  harakteri  va 

tezligiga,  bir-biriga  tegish  tabiatiga,  moylash  va  moylash  materiallari  turiga  va  boshqa  ko’p  

omillarga bog’liq. 

Mashinalar  uchun  yeyilishning  uchta  turi  belgilangan  (GOST  23.002-78):  Mexanik, 

Korrozion-mexanik  va  elektr  toki  ta‘sirida  yeyilishlar.  O’z    navbatida  har  bir  yeyilish  bir 

necha ko’rinishga ega. 

Mexanik  yeyilish  mexanik  ta‘sirlar  natijasida  sodir  bo’lib,  u  abraziv,  gidroabraziv 

(gazoabraziv),  erozoin,  gidroerozion  (gazoerozion),    kavitatsion,  freting,  tolikib  va  qadalib 

yeyishlarga ajratiladi. 

Korrozion  –  mexanik  yeyilish  mexanik  ta‘sir  hamda  material  bilan  muhit  orasida 

ximiyaviy  yoki  elektroximiyaviy  o’zaro  ta‘sirlanishi  tufayli  sodir  bo’ladi.  Bu  yeyilish 

oksidlanib va freting-korroziyadagi yeyilishga ajratiladi. 

Elektr toki ta‘sirida  yeyilish elektro-errozion  yeyilish deb  ataladi. U  sirtdan elektr toki 

o’tganda  razryadlar  ta‘siri  natijasida  sodir  bo’ladi.  Elektr  generatorlarining  kollektorlari, 

qo’zg’aluvchan elektr kontaktlar va boshqa sirtlar ana shu turdagi yeyilishga moyil bo’ladi.  

Yeyilish  turlarining  klassifikatsiyalari  A.K.Zaytsev,  B.I.Kostetskiy,  M.M,  Xrushchov, 

I.V.Kragelskiy  va  boshqa olimlar tomonidan taklif etgan. Shulardan prof. B.I.Kostyoskiy  va 

prof. M.M.Xrushchov taklif etganlarini qisqacha ko’rib chiqamiz. 

B.I.Kostyoskiy  taklifiga  ko’ra  yeyilish  ilashib  qolish  natijasida  yeyilish,  oksidlab 

yeyilish, issiqlik ta‘sirida yeyilish, abrazivdan yeyilish va chechaksimon yeyilishga bo’linadi. 

Ilashib  yeyilish  moy  va  oksid  pardasi  bo’lmaganda  po’lat  yuzalar  kichik  (1,0  m/sek 

gacha)  tezlik  bilan  ishqalanishida  va  solishtirma  bosim  xaqiqiy  kontakt  bo’lgan  joylarda 

detalning oquvchanlik chegarasidan oshib ketgan hollarda kuzatiladi. 

Oksidlanib yeyilishda bir vaqtning o’zida ikki jarayon boradi: ulardan biri detallar sirtqi 

qatlamlarida  detal  mikroskopik  hajmining  plastik  deformatsiyalanishi  bo’lsa,  ikkinchisi 

havodagi kislorodning deformatsiyalanuvchi qatlamlarga diffuziyalanishidir. 

Issiqlik  ta‘sirida  yeyilish  detallarning  katta  sirpanish  tezliklarida  va  katta  solishtirma 

bosimlarda  ishqalanishi  natijasida  hosil  bo’ladigan  issiqlik  natijasida      sodir  bo’ladi.  Ajralib 

chiqayotgan  ko’p    miqdordagi  issiqlik  detalning  ichki  qatlamiga  o’tishga  ulgurolmaydi, 

natijada detallarning sirtqi qatlamlari juda qizib ketadi.