Qishloq xo’jaligida ta’mirlash sohasini rivojlanish bosqichlari.
Mamlakatimizda qishloq xo’jalik texnikalarini remont qilish sanoati, asosan, o’tgan
asrning birinchi choragidan boshlab shakllangan va u bevosita sobiq Ittifoq remont sanoati
bilan bog’lik ravishda rivojlanib keldi. Qishloq xo’jaligidagi eng birinchi remont ustaxonalari
oddiy tokarlik stanoklari yoki xorijdan olib kelingan «Krauze» rusumli kombinatsiyalangan
stanoklar, shuningdek, oddiy temirchilik asbob-uskunalari bilan jihozlangan edi.
Ixtisoslashgan remont korxonalaridagi maxsus ta‘mirlash-xizmat ko’rsatish uskunalari ham
turli chet el firmalari tomonidan yetkazib berilgan. Faqatgina gayka kalitlari va otvyortkalarni
ustaxonalarda ishchilarning o’zlari tayyorlaganlar.
Ikkinchi jahon urushi oldidan (1939-40 yillar) qishloq xo’jaligida mashinalardan
foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va remont qilish usullari va texnologiyasi bir oz
takomillashdi, ishlatiladigan uskunalar va apparatlar murakkablashib, jamoa va davlat
xo’jaliklari, MTS lar, ta‘mirlash korxonalarida mexanizator va remontchi ishchilar ta‘mirlash
soxasidagi ishlarida juda katta tajriba ortira boshladilar. Ushbu tajribalarni umumlashtirish va
boshqalarga o’rgatish zarurati kelib chiqqan edi. Bu muammolarni hal etish uchun ilmiy
tadqiqot ishlari ko’lamini kengaytirish, uni o’tkazish usullarini takomillashtirish talab etilardi.
Ana shu maqsadlar uchun mamlakatning texnika jami o’quv yurtlarida bir necha yangi
kafedralar (mashinalar remonti, mashina-traktor parkidan foydalanish) tashkil qilindi.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda mamlakat qishloq xo’jaligini tez suratlarda
mexanizatsiyalashuvi, ishlab chiqarishning barcha tabaqalarida texnikani keng joriy yetilishi,
remont-xizmat ko’rsatish ishlarining ham takomillashtirishni va bu ishlarning hajmini
ortishini, mashinalarni remont qilish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratilishini qat‘iy talab
etadi.
1947 yildan e‘tiboran qishloq xo’jaligida kuchli moddiy-texnika bazasi (mashinalarga
texnik xizmat ko’rsatuvchi va ularni remont qilish ustaxonalar, zavodlar va boshqa vositalar)
yaratilishga kirishildi. Ta‘kidlash lozimki, shu vaqtlarda qishloq xo’jaligi texnikalariga oid
remont-xizmat ko’rsatish ishlari texnik xujjatlarsiz bajarilar edi. Shu sababli, bu ishlarni
samarali bo’lishi mumkin emas edi, chunki muayyan (bir) ta‘mirlash-texnologik jarayonning
o’zi turli ustaxonalarda, turlicha va ko’pincha noto’g’ri bajarilgan, remont sifati nisbatan past
bo’lgan.
Remont qilishning o’sha vaqtda yagona, eng ilg’or texnologiyasiga o’tishini ta‘minlash
uchun texnik xujjatlar zarur bo’lib qoldi. Ana shunday xujjatlar RosNITI (sobiq GOSNITI)
tomonidan ishlab chiqildi. 1949-1953 yillarda katta nusxada nashr etgan qishloq xo’jaligida
mashinalarni remont qilishning namunali texnologiyasining umumiy 2200 bosma varaqdan
iborat 35 ta albom va kitoblarni o’z ichiga olgan. Bu texnologiya bir-birini to’ldiruvchi
materiallarning nashr etgan g’oyat katta to’plamidan iborat bo’lgan.
Ushbu texnologiyaga asosan, o’sha vaqtning o’zida mashinalarni remonti uchun mehnat
sarfi, ta‘mirlashda talab etiladigan materiallarni sarflash normativlari, shuningdek,
mashinalarni qishloq xo’jaligida foydalanishda sarflanadigan ehtiyot qismlar normativlari
ham ishlab chiqilgan edi. Shunday tartibda ishlab chiqilgan texnik xujjatlar va ko’rsatilgan
normativlarning afzalligi, mashinalarni u yoki bu ustaxonalarda umumiy texnologiya hamda
normativlarga muvofiq ta‘mirlash samarali bo’lishini ta‘minlangan.
Odatda, yagona (umumiy) texnologiya va belgilangan noromativlar shaklidagi texnik
xujjatlarga amal qilib ish yuritgan ustaxonalarda remont ishlari bilan band ishchilar soni va
mashinalarni remont qilish vaqti qisqargan, mehnat unumdorligi oshgan, ishchining ish xaqi
barqarorlashgan, remont sifati yaxshilangan va uning harajatlari kamaygan, ishlab chiqarish
madaniyati ortgan.
Umumiy texnologiya samaradorligining eng asosiy afzalligi shundaki, yuzlab-minglab
ishchilarni kasb mahoratini oshirish imkonini bergan, ta‘mirlash ishlarini to’g’ri usullar bilan
bajarishga tez o’rgatib borilgan. Ammo, bu davrga kelib, jamoa va davlat xo’jaliklarining
moliyaviy ahvoli yaxshilanib, o’zlari ko’plab texnikalar sotib ola boshladilar, natijada MTS
(Mashina-traktor stantsiyalari) lar tugatila boshlandi.
1958 yilda MTS lar tugatilgandan so’ng qishloq xo’jalik texnikasi remontiga oid va
ularga texnik xizmat ko’rsatish ishlarini tashkil etishda va raxbarlik qilishda ayrim
noaniqliklar paydo bo’ldi. Ushbu noaniqliklarga barham berish maqsadida, 1961 yilda sobiq
Ittifoq hukumatining qarori bilan Butunittifoq «Soyuzselxoztexnika» birlashmasi tashkil
etildi.
Адабиётлар:
1. Yo’ldоshеv Sh.U. Mashinalar resursidan foydalanish asoslari va
muammolari (muammoli ma’ruzalar to’plami). - Tоshkеnt, 2009 y. - 34 b.
2. В.М.Саньков. Эксплуатация и ремонт мелиоративных и
строительных машин. М.: Агропромиздат, 1986.-399 б.
3. В.М.Саньков ва бошқалар. Практикум по эксплуатации и ремонту
мелиоративных и строительных машин. М.:Колос, 1981 – 208 б.
