Bazel 3 va uning joriy etish shart-sharoitlari

6-jadval. Bank tizimi jami kapitali monandlik darajasi.¹⁷

Ko'rsatkichlar nomi	01.01.2017y.		01.01.2018y.
	mlrd. so'm	ulushi, foizda	mlrd. so'm	ulushi, foizda
I darajali kapital	7 179,4	84,9%	17 627,1	88,2%
Asosiy kapital	7 133,7	84,3%	17 580,3	87,9%
Qo'shimcha kapital	45,6	0,5%	46,8	0,2%
II darjali kapital	1 280,7	15,1%	2 365,7	11,8%
Jami regulyativ kapital	8 460,1	100%	19 992,8	100%
Kapital monandlik darajasi	14,7%		18,8%
I darajali kapital monandlik darajasi	12,5%		16,5%

Jadvalda keltirilgan ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2016-2017-yillarda respublikamiz tijorat banklarining regulyativ kapitali miqdori o’sish tendensiyasiga ega bo’lgan. Buning ustiga, mazkur davr mobaynida tijorat banklari regulyativ kapitalining yetarlilik darajasi Bazel standarti talablaridan qariyb 2-3 barobar yuqori bo’lgan. Mazkur holatlar tijorat banklarining barqarorligini ta’minlash nuqtai-nazaridan ijobiy hisoblanadi.

Shu o’rinda ta’kidlash joizki, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 2016-yilning 1-yanvaridan boshlab, tijorat banklariga nisbatan likvidlilikni qoplash me’yori koeffitsientining joriy etilganligi ularning moliyaviy barqarorligini mustahkamlash yo’lidagi muhim qadamlardan biri bo’ldi.
Shu o’rinda e’tirof etish joizki, hozirgi davrda, O’zbekiston Respublikasi bank tizimining barqarorligini ta’minlash bilan bog’liq bo’lgan ayrim muammolarning mavjudligi kuzatilmoqda. Ana shunday dolzarb muammolardan biri bo’lib, Markaziy bankning majburiy zaxira talabnomalarini tijorat banklarining moliyaviy barqarorligiga nisbatan salbiy ta’sir ko’rsatayotganligi hisoblanadi. Mamlakat Markaziy bankining majburiy zaxira stavkalarini yuqori ekanligi va zaxira talabnomasi summasini banklarning “Nostro” vakillik hisobvaraqlaridan olib qo’yilayotganligi ularning moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir etmoqda. Holbuki, taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy banklarning majburiy zaxira stavkalari past bo’lib, zaxira ajratmalari summasi banklarning “Nostro” vakillik hisobvarag’ida saqlanadi.
Tijorat banklari regulyativ kapitali tarkibining barqarorligini ta’minlanmaganligi bu boradagi dolzarb muammolardan yana biri hisoblanadi. Muammoning mohiyati shundaki, Devalvatsiya zaxirasi respublikamiz tijorat banklarining birinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan. Holbuki, Bazel standartiga ko’ra, Devalvatsiya zaxirasini tijorat banklarining regulyativ kapitalining tarkibiga kiritish umuman mumkin emas.
Milliy valyutaning qadrsizlanish sur’ati nisbatan yuqori bo’lgan mamlakatlarda, shu jumladan, O’zbekistonda Devalvatsiya zaxirasini banklarning balansida katta miqdorda to’planishi kuzatilmoqda.
Mamlakat bank tizimining barqarorligini ta’minlash borasidagi keyingi muammo – banklarning kapitallashish darajasini xalqaro bank amaliyotida umume’tirof etilgan me’yoriy talabdan past ekanligidir.