Bazidioomikota filumi. Uredinales tartibi

to’liq siklli
, birorta bosqichi bo’lmagan turlarni esa 
noto’liq siklli 
turlar, deb 
ham atashadi. 
Zang kasalligini qo’zg’atuvchi zamburug’larning ko’pchiligi rivojlanish siklini 
to’liq yakunlashi uchun taksonomik o’rni har xil bo’lgan ikkita o’simlik turi mavjud 
bo’lishi lozim. Bu holat 
har xil xo’jayinlilik
, deb atalgan. Har xil xo’jayinli turlarni 
Hetero-formalar, deb atashadi va ularningng 0 va I bosqichlari bir xo’jayin o’simlik 

---

turida, II va III bosqichlari esa boshqa turida o’tadi. IV bosqich (ya’ni bazidial 
bosqich) parazitik bosqich emas va bazidiyalar xo’jayin o’simlik to’qimalarida hosil 
bo’lmaydi. Zang zamburug’ining telio- (va uredinio-) bosqichi rivojlanadigan 
o’simlik 
asosiy xo’jayin o’simlik
, spermagonial va esial bosqichlari rivojlanadigan 
o’simlik esa 
oraliq xo’jayin o’simlik
, deb ataladi. 
Zang kasalligi qo’zg’atuvchisining rivojlanish sikli faqat bitta o’simlik turida 
yakunlansa, bunday zamburug’lar Auto-formalar, yoki 
yakka xo’jayinli turlar
, 
deb 

---

ataladi. 
Uredinales 
tartibi turlarining aksariyati geterotallik bo’lib, ular rivojlanish 
sikllarini yakunlashi uchun ikki xil jinsga mansub bo’lgan jinsiy a’zolari mavjud 
bo’lishi talab etiladi. 
15.1-jadval
. 
Zang zamburug’lari rivojlanish sikllarining shakllari 
(Myuller, Lyoffler, 1995 va b.) 
Zamburug
’ 
formasi 
Sporalash bosqichlari 
Mavjud 
Mavjud 
emas 
Eu- 
0, I, II, III, 
IV 
- 
Brachy- 
0, II, III, IV 
I 
Hemi- 
II, III, IV 
0, I 
-opsis 
0, I, III, IV 
II 
Micro- 
III, IV 
0, I, II 
Lepto- 
III, IV 
0, I, II 
Uredo 
II 
0, I, III, IV 
Endo- 
I, IV 
0, II, III 
Aecidium 
I 
0, II, III, IV 
Izohlar
. 1) Eu- va –opsis shakllari, mutanosib ravishda, AQSh 
klassifikasiyasining makrosiklik va demisiklik formalariga to’g’ri keladi. 2) Micro- 
va Lepto- formalarining farqi shundaki, ularning birinchisida teliosporalar faqat 
tinim davridan keyin, ikkinchisida esa hosil bo’lishi bilan darhol, tinim davrini 
o’tmasdan, o’sadi. 
Mikrosiklik turlarning barchalari, tabiiy, yakka xo’jayinli turlardir. Ular har xil 
xo’jayinli va rivojlanish sikli murakkab bo’lgan turlardan kelib chiqqanligi taxmin 
qilingan. Rus mikologi V. G. Transhelning faraziga ko’ra zang zamburug’ining 
dastlabki (ona) turida rivojlanish sikli qisqarishi jarayoni uning I va II bosqichlari 
hamda asosiy xo’jayini yo’qotilishi hamda III bosqichi oldingi esial bosqichi 
xo’jayinida rivojlanishga o’tishi kuzatiladi. Bu gipoteza ko’p marta tasdiqlangan va 
hozir 
Transhel qonuni
, deb ataladi. Haqiqatan, mikrosiklik turlarning teliyalari 
odatda faraz qilingan ona turning esiylari kabi faoliyat ko’rsatadi, ya’ni, o’simlik 
to’qimalarida esiylar kabi guruhlarda hosil bo’ladi va, agar esial miseliy sistemali 
bo’lsa, telial miseliy ham sistemali rivojlanadi. Ba’zi mikrosiklik turlarning 
teliosporalari ham tashqi ko’rinishidan esiosporalar bilan bir xil, ammo o’sganida 
ular murtak gifalarni emas, balki bazidiya va bazidiosporalarni hosil qiladi (bunday 
mikrosiklik turlar endosiklik zang zamburug’lari, deb ataladi).