|
Jarayonni keng masshtablarda olib borish imkonini beradi, shuning uchun sanoat miqyosida keng qo’llaniladi, va uning bir necha turlari farqlanadi.
Ion almashinuv xromatografiyasi: kolonka kationli (NH4) yoki anionli (SO4) zaryadlangan guruxlarni tutgan qarama qarshi zaryadlangan ion zarrachalarini tutib qolish hususiyatiga ega adsorbent granunlalari bilanto’ldiriladi.
Ushbu usul eritmalardan ionlashgan moddalarni ajratib olish, hamda ion tabiatli yot moddalardan neytral moddalarni ajratib olishda qo’laniladi
«molekulyar elak» usuli, yoki gel xromotografiyasi, moddalarni turli xil molekulyar massali va diametrli zarrachalarni ajratib olishgaasoslangan.
Affinxromotografiyasi− tashuvchi zarrachalari yuzasiga birikkan ligand va ajratilayotgan aralashma komponentlarini o’rtasida hosil bo’lgan koplekslarni tutilib qolishigaasoslangan.
Ustunligi –birbosqichda murakkab ko’p komponentli aralashmadan maxsulotni to’liq tozalab olishmumkin.
Kamchiligi: materiallarning qimmatliligi, kolonkani tozalanayotgan modda bilan tez to’lib qolishi, davriy rejimda ishlashi.
Xar bir maxsulotni ajratib olingandan so’ng kolonka regeneratsiyaga uchratiladi.
Katta mashtabli biotexnologik jarayonlarda affin xromatografiyasidan tashqari maxsulotni tozalab olish uchun affinli pretsipitatsiya va affinli bo’lish qoэllanaladi.
Affinli pritsipitatsiyada ligand eruvchi tashuvchi bilan bog’lanadi va shundan so’ng ma‘lum ajratib
Cho’kmaga tushadi. Ba‘zida pretsipitatni cho’kmaga tushishini tezlashtirish uchun elektrolitlar qo’shiladi.
Affinli ajratish usuli ikki suvda eruvchi polimerlardan tashkil topgan tizimlarni qo’llashga asoslangan. Ulardan biri spetsifik ligandlarni tutib, ikkinchisi esa aralashma komponentlariga nisbatan o’xshashlikka ega bo’ladi. Misol sifatida nuklein kislotalarni va oqsillarni ajratishni ko’rsatish mumkin.
Ligand bilan birikadigan polimer uchun polietilenglikol olinsa, ikkinchi komponent sifatida dekstran qo’llaniladi.
ELEKTROFOREZ
Elektroforezda ajratilayotgan aralashma elektr maydoni joylashtiriladi, bunda elektr maydoniaralashmaning ionlashgan komponentlarini xarakatlanishini ta‘minlabberadi.
Elektroforetik xarakatchanligidagi farq aralashma tarkibidagi komponentlarni fazoviy bo’linishini ta‘minlab beradi.
Elektroforezning zamonaviy variantlari to’ldiruvchi gellarni hosil qiluvchi plastinkalar yoki kolonkalardan foydalanadi (agaroza, poliakrilamid, sefaroza, oksiapatit va b.q.).
DIFFUZION
Diffuzion ekstraksiya – bu tanlaovchan (selektiv) erituvchilar (ekstragentlar) yordamida qattiq va suyuq moddalar aralashmasini ajratishdir.
Ekstraksiyaning fizik mohiyati shundaki bunda ajratib olinayotgan komponent bir fazadan ikkinchi fazaga o’tadi.
Ekstraksiya jarayoni odatda ikki fazali tizimlarda olib boriladi:
qattiq – jism – suyuqlik;
suyuqlik –suyuqlik.
Qattiq - jism– suyuqlik fazasida – qattiq agregat holatidagi namuna eruvchi birikmalarni ajratib olish uchun erituvchi bilan ishlov beriladi (suv, organik erituvchilar: atseton, xloroform, geksan vab.q.)
Suyuqlik – suyuqlik fazadagi ekstraksiyada turli xil bir biri bilan aralashmaydigan erituvchilardan foydalaniladi (suv, geksan, xloroform, efirlar va b.q.).
Ekstraksiya samaradorligi quyidagilar bilan oshirilishi mumkin:
-optimal erituvchini tayyorlash;
-qayta ishlashni bir necha bor qaytarilishi;
-tizimni qizdirilishi;
-xaroratga nisbatan sezgir bo’lgan BFM ni tozalashda krioekstraksiya usuli yoki past bosim ostida olib boriladi.
Ustunlilari:
arzonligi;
jarayonning va uskuna jixozlariningsoddaligi. Kamchiligi:
zararli organik erituvchilarniqo’llanishi;
katta hajmdagi erituvchilarniqo’llash;
-erituvchidan maxsulotni ajratib olish uchun qo’shimcha xarajatlar va eritmani regeneratsiyasi;
TEXNIK ISSIQLIK USULLAR YORDAMIDA BIRLAMCHI TOZALASH11.
Bug’latish – ko’pincha vakuum ostida, suyuqlikni qizdirish orqali eritmani qisman bug’lantirib suyuq erituvchilarni konsentrlash jarayoni. Qator xollarda bug’latilgan eritma kristallizatsiyaga uchratiladi. Bug’latish natijasida olinadigan konsentrlangan eritmalar va qattiq moddalarni qayta ishlash osonroq va arzonroq, hamda saqlash va tashish osonroq bo’ladi.
Termolobil bo’lgan biologik faol moddalarni qayta ishlashda ishchi harorat vakuum ostida 40-500C na tashkil etadi.
Nozik tozalash: xromatografiya, elektroforez, kristallizatsiya, membranali filtrlash, buglatish, qutirish.
Muallaq fazani ajratib olish – murakkab texnologik vazifa bolib, bu vazifa konsentrlashni turli yollari orqali amalga oshiriladi (flotatsiya, separatsiyalash, buglatish).
Kopincha maxsulotni birgina usul bilan ajratib olish mushkuldir, bu xolda bir necha usullaning kombinatsiyasidan foydlaniladi va ajratish jarayonida maxsuloteruvchan shakldan erimaydigan shaklga щtkaziladi va aksincha bщlishi mumkin.
Erigan moddalarni ajratib olishda kultural suyuqlik oldindan qayta ishlov beriladi va cho’ktirish, filtrlash, sentrifugalash (separatlash) va membrana usullari (elektrodializ, ultra- i mikrofiltratsiya) yordamida tozalanadi.
Tozalash eng qimmatli bosqichlardan biri bolib maxsulotning tannarxini 70% tashkil etadi, shuning uchun eng arzon tozalash usullarini izlash zarur boladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
