2
1 BOB. YUQUMLI KASALLIKLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNING KELIB
CHIQISH TARIXI
1-Mavzu: YUQUMLI KASALLIKLAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNING KELIB
CHIQISH TARIXI. INFEKSTION JARAYON HAQIDA TUSHUNCHA. YUQUMLI
KASALLIKLAR TASNIFI VA TASHHISOT USULLARI
REJA:
Yuqumli kasalliklar fanining hozirgi davridagi tutgan o’rni.
Yuqumli kasalliklarni kelib chiqish sabablari.
Yuqumli kasalliklar fanining maqsad va vazifalari.
O’rta Osiyoda yuqumli kasalliklarni o’rgangan olimlar.
Aholi o’rtasida yuqumli kasalliklarni oldini olish chora-tadbirlari.
Infekstion jarayonning rivojlanishi.
Yuqumli kasalliklarning o’ziga hushususiyatlari, bosqichlari.
Yuqumli
kasalliklarning tasnifi. “Aholining sanitariya-epidemiologik osoyishtaligi
to’g`risida”gi O’zbekiston Respublikasining amaldagi qonuni.
Yuqumli kasallik xaqida tushuncha va uning kelib chiqish tarixi yuqumli
kasalliklar insoniyatga qadim zamonlardan beri ma'lum. Ko'pgina yuqumli xastaliklar
qadimda g'oyat keng tarqalgan, og'ir kechgan va minglab odamlarning yostig'ini
quritgan. O'sha davrdayoq olimlar vabo,
chinchechak, o'lat kabi ko'p uchraydigan
kasalliklar yuqumli ekanini ta'kidlab, ularning tirik qo'zg'atuvchilari bo'lishi
mumkinligani gumon qilganlar. Buqrot ularni "miazma" lar deb atagan. Xatto
kasallikdan saqlanishning oddiy ehtiyot choralari ishlab chiqilgan.Tabobat ilmining
bobokaloni Abu Ali ibn Sino (980-1037) o'zining "Tib qonunlari" kitobida
"Kasalliklardan ba'zilari yuqumli bo'ladi" deb ko'rsatadi. "Bular, deb yozadi u moxov,
zo'gar, chechak,
vabo isitmasi, yiringlagan yaralar kabi xastaliklardir". Undan besh
asr keyingina italiyalik shifokor D Frakostoro (1483-1553) "Kontagiyalar va
kontagaoe kasalliklar" deb nomlangan kitobida yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilarini
tirik mavjudotlar "kontagiyalar" deb atagan.
O'sha davrdagi fan va texnika taraqqiyoti aloxida yuqumli kasallikning
qo'zg'atuvchisini aniq topish imkonini bermagan. Shu boisdan yana bir necha
asrgacha bu kasalliklar mavsum bo'lib qolavergan.XVII asrda golland tabiatshunosi
Antoniy van Levengukning mikroskopni kashf etishi mikroblar dunyosini o'rgamishda
olamshumul axamiyatga ega bo'ldi. Ana shu kashfiyotdan keyin xam ayrim mikroblar
ma'lum yuqumli kasallik qo'zg'atuvchini (patogen) ekani isbotlangucha 2
asr muddat
o'tdi. Shu davrda xam qo'pgina yuqumli kasalliklar aloxida nomga ega bo'lmay,
umumlashtirgan xolda "isitma kasalliklari" yoki bezgak deb atalardi.XIX
asrning
ikkinchi yarmidan boshlab patogen mikroblarining u yoki bu yuqumli kasalliklarning
kelib chiqishiga sababchi ekanligi isbotlana boshlandi. 1875 yilda amebiaz kasalligi
qo'zg'atuvchilari, 1880 yilda esa bezgak va ich terlama, 1898 yilda leyshmanioz
kasalligi qo'zg'atuvchilari aniqlandi. Keyinroq sil,
qaytalami tif, quturish kasalligi
qo'zg'atuvchilari xam ma'lum bo'ldi. Bu tadqiqotlarga fransuz olimi Lui Paster
3
(1822-1895). nemiye olimi Robert Kox (1843-1910), rus olimlari I.I.Mechnikov (1845-
1916), D.I.Ivanovskiy (1864-1920), N.F.Gamaleya (1859-1949), P.F.Borovskiy (1863-
1932) va boshqalar salmoqli xissa qo'shdilar. XX asrda ko'pgana rikketsioz va virusli
kasalliklarning qo'zg'atuvchilari aniqlandi. Bu borada L.AZilber, M.P. Chumakov,
A.K.Shubladze va V.D.Solovyev kabi olimlarning xizmatlari katta bo'ldi. Yuqumli
kasalliklar qo'zg'atuvchilarining
aniqlanishi, xar bir kasallikning kelib chiqishi,
tarqalish
xususiyatlari,
patogenezi,
klinikasi
va
profilaktikasini
osonlashgirdi. Shuningdek, bu kasalliklarda immunitet jarayonini o'rganish uchun
xam imkoniyat yaratimi. Bu soxada erishilgan yutuqlar natijasida birinchidan,
etiologik diagaostikadan tashqari, bemorning qon zardobida paydo bo'ladigan
maxsus antitelolarni aniqlashga asoslangan serodiagnostika usullari ishlab chiqildi.
Ikkinchidai, immunitet qоnuniyatlariga asoslanib, davolash va profilaktika maqsadida
ishlatiladigan zardob va vaksinalar kashf etildi.
Jumladan, difteriya va botulizm
kasalliklarini davolashda xanuzgacha ularga qarshi антитоксик zardob ko'llanib
kelmoqda. Bolalarni ko'pgina yuqumli kasalliklardan saqlash maqsadida maxsus
taqvim (kalendar) asosida ularni sil, poliomiyelit (shol), difteriya, ko'k yo'tal, qoqshol,
qizamiq, tepki kasalliklariga qarshi emlanadi. V gepatitiga qarshi vaksina xam
qo'llanmoqda.Yuqumli kasalliklarni davolash soxasida erishilgan yutuqlar
antibiotiklar qo'llanishi bilan bevosita bog'liq, 1941
nima dastlabki antibiotik -
penitsillin kashf etilgan bo'lsa, hozirgi kunda davolash jarayonida o'nlab
antibiotiklardan foydalanilmoqda. Ularni ishlatish natijasida yuqumli kasalliklar soni
ham, ulim hodisalari xam muttasil kamayib bormoqda. Ikkinchidan, ayatibiotiklar
qo'llanganida organizm mikroblardan tez forig' bulib, bakteriya tashuvchilik holati
rivojlanishi keskin kamayadi. Bemordan atrofidagi sog'lom odamlarga kasallik yuqish
extimoli sezilarli darajada pasayadi. O'zbekisistonlik olimlar xam yuqumli kasalliklarni
ilmiy o'rganish borasida katta tajribaga ega. Asrimiz boshlarida Turkistonda yuqumli
kasalliklarni o'rganish shu o'lkada yashagan rus olimlari P.F.Borovskiy (teri
leyshmaniozi qo'zg'atuvchisini topgan), A.D.Grekov, N.I.Xodukin, L.M.Isayev va
boshqalar tomonidan amalga oshirilgan bo'lsa, 1940 yillarga kelib, maxalliy xalq
orasidan yetishib chiqqan olimlar amaliy tibbiyot soxasida katta ilmiy izlanishlar olib
bordilar. Dastlabki vaqtlarda M-S.Sofiyev, S.N.Bobojonov, AB.Inogomovlarning ilmiy
ishlari asosan o'sha davrda keng tarqalgan parazitar kasalliklarga bag'ishlangan edi.
Yuqumli касалликлар bo'yicha bevosiga ish иш olib borgan va ko'plab ilmiy xodimlar
tayyorlagan olimlardan I.K.Musaboyev, T.X.Najmitdinov, V.M.Majidovlarni qo'rsatib
o'tish lozim. O'zbekiston Fanlar Akademiyasining akademigi, Rossiya Tibbiyot fanlari
akademiyasining muhbir a'zosi, professor I.K.Musaboyev boshchiligida tif.paratif
kasalliklari, ichburug', vabo, virusli gepatitlar, difteriyaning patogeiyezini o'rganish va
davolash usullarini takomillashtirishda katta ilmiy ishlar baja bajarilmoqda.
Taniqli
bu olim rahbarligida 120 dan ortiq fan doktorlari va fan nomzodlari tayyorlangan.
Bolalarda ko'p uchraydigan yuqumli kasalliklarni o'rganishida professorlardan
X.A.Yunusova, O.S.Maxmudov, T.O.Daminov, SH.N.Nazarovlar boshliq ilmiy jamoalar
keng ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Brutsellez xastaligini o'rganishda professorlar
SH.X.Xo'jayev, V.M.Majidov, K.J.Jalilovlarning xizmati katta. O'zbekiston Fanlar
4
akademiyasining xamda Rossiya Tibbiyot fanlari akademiyasining muxbir a'zosi
A.O.Obidovning mikrobiologiya va immunologiya soxasidagi, professor-virusolog
S.S.Maxsumovning virusologiyaga oid ilmiy ishlari katga axamiyatga ega bo'ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
