Biologiya fanidan daftari evolyutsion ta’limot

......................................................................................................................


3 — laboratoriya ishi
Sana: ____________


Turning morfologik mezonlarini aniqlash


Tur – deganda morfologik, fiziologik, biokimyoviy xossalari bilan o’xshash, oson chatishib nasl beruvchi yashash sharoitiga moslashgan hamda tabiatda ma’lum areallarga ega organizmlar yig’indisi tushuniladi.
Turlarning paydo bo’lishini tushuntirishda ikkita qiyinchilik uchraydi: ulardan biri tur paydo bo’lishining uzoq muddati ekanligi va tajribada o’rganishning qiyinligi bo’lsa, ikkinchisi esa tur paydo bo’lishining har xil organizmlarda turlicha bo’lishi bilan bog’liq.
Bir turga mansub organizmlarning yashash sharoitining o’zgarishi bilan tabiiy tanlanish tufayli individual farqlar tobora ortib borib, tur doirasida belgilarning ajralishi divergensiyaga sabab bo’ladi. Natijada bir tur doirasida bir-biridan belgi va xossalari jihatdan farq qiluvchi bir necha guruhlar hosil bo’ladi. Albatta, yashash uchun kurash ko’pgina hollarda oraliq formalarni asta-sekin kamayib, qirilib ketishiga, o’zgargan muhitga moslashganlarining yashab qolishiga sabab bo’ladi.
Kerakli jihozlar. Go’za turlariga mansub gerbariylar va bir necha g’o’za turlariga mansub g’o’za kolleksiyalari, turli g’o’zalarning rangli proyeksion rasmlari, mavzuga oid tablitsalar. Turli navlardan olingan paxta tolasining uzunligi ko’rsatilgan ko’rgazmali namunalar.


Ishni bajarish tartibi

Har bir partadagi o’quvchilarning bittadan hirsutum, bittadan barbadese turlariga kiruvchi g’o’zaning poyasi, bargi, donasi, guli, ochilmagan ko’sakli o’simlik tarqatiladi. O’quvchilar har ikki turga kiruvchi o’simliklarning asosiy poya, barg, gulyonbargining shakli, rangi, ularning tuklangan yoki yalang’ochligiga e’tibor beradilar. Gultojbarglarning kattaligi, rangi o’rtasida antosian dog’i bor-yo’qligi, ochilmagan ko’sakning rangi, shakli, undagi chanoq soniga ahamiyat beriladi.

Ikki turning morfologik belgilari quyidagi ko’rsatmalar yordamida taqqoslanib, daftarga yoziladi:

1. 
   poyasining shakli, rangi, balandligi, tuklanganligi;
   
2. 
   bargning shakli, rangi, uzunligi, tuklanganligi;
   
3. 
   shona shakli, rangi, gulyonbarglarining holati;
   
4. 
   gultojbarglarning rangi, kattaligi, 1 mm hisobida antotsian dog’i;
   
5. 
   ochilmagan ko’sak, shakli, rangi, diametri (mm da).
   

Natijalar. Mashg’ulot davomida o’rganilayotgan ikkita g’o’za turini bir-biriga morfologik mezon asosida taqqoslang.
Turli g’o’zani chatishtirganda qanday tur paydo bo’lishini tur mezonlari asosida aniqlang va solishtiring.
Xulosa. Tajribada yangi tur g’o’zani qanday chatishtirish va qanday tur g’o’za navlarini olib, ularni mahalliy sharoitga moslashtirish kerakligini, hosilni mo’l berishligini va o’rtacha miqdori qanchagacha tengligini chamalab, tegishli xulosalaringizni daftaringizga yozing.
Turga xos belgilarni mashg’ulot daftaringizga yozing.
Tur mezonlariga tarif bering.
Yangi turlar qanday hosil bo’lishi va mutatsiyaning evolutsion mohiyati haqida mustaqil ish yozing.