{birinchi qism

/ >- «... Fаnlаrning kelib chSHSHii
vа rivоjlаniiSH, eng bоSHdаnоts, iSH- lаb chitsаriSH tufаyli yuz berdi».
(F. Engelьs, Tаbiаt diаlek- tikаsi, 1948 y., 147-bet.)
/
J. YA. PАRMENОV
* t /
^АDIMGI ZАMОN MАDАNIY XАL^LАRIDА XIMIYA
Ximiyagа tааlludli bilimlаr dаstlаb dаydо bulgаn kiSHо- nаlаrni sr SHаrnnSHgg dаysi dismidаn izlаSH lоzim?
K,аchоnlаr bulmаsin fаn bu sаvоlgа аnid jаvоb berаrmikin? Bungа umid diliSH judа diyin. Buning sаbаbi аvvаlо SHuki, ximiyagа оid dаstlаbki -bilimlаr endiginа ' pаydо bulgаn zа- mоnlаrdаn dech kаndаy yodgоrlik dоlgаn emаs. Ximiyagа оid dаst­lаbki mаъlumоtlаr nаsldаn-nаslgа, аftidаn, оgzаki yusindа, SHundа xаm, kupipchа, yaSHirin xоldа uti b kelgаn.
K,аdim zаmоndаgi mаdаniy xаldlаrning ximiyagа tааllukli bоSHlаngich bilimlаri tugrisidаgi birinchi iSHоnchli mаъlu- mоtlаrni оlimlаr uSHа xаlklаr tаrixining tilsiz guvоdlаri- ni xskSHirа bоSHlаgаnlаridаn keyinginа dul gа kiritа оldilаr. Bundаy guvоdlаr kаm dоlgаnligi ustigа, ulаrni tilgа kiritiSH dаm diyin edi. Lenin оlimlаrning mednаgi tufаyli binоlаr- nyng xаrоbаlаri, tаsоdifаn sаdlаnib dоlgаn ruzgоr buyumlаri, pаrchа dоldаgi yozuvlаr, dаrbiy yuriSHlаrning tаsvirlаri, di- niy mаrоsimlаr, uruSH, mednаt dаmdа turmuSH mаnzаrаlаri vа bоSHdаlаr bizgа bаъzi mаъlumоtlаrni berdi.
Judа dаdimgi zаmоn mаdаpiitikа оid sdgоrliklаrni uzi- dаn keyin dоldyrib ketgаn xаlklаr kup emаs. Birinchi nаvbаt- dа, dаdimgi SHаrd xаldlаri vа Urtа dengiz sоdillаridа yaSHаgаn xаlklаr: misrliklаr, finikiyaliklаr, yadudnylаr, erоn- liklаr, vаvplоnpyaliklаr, keyin esа аrаblаr, greklаr vа rim- liklаr SHulаr jumlаsigа kirаdi. Uzоd SHаrddа yapоn vа xitоy- lаrdа ximiyagа оid bilimlаr tаrаddiy etdi vа dаdymgi SHаrk dаmdа jаnubiy Evrоpа xаldlаrining mаdаniy dаyotigа sezilаr- litаъsir kursаtdi vа, аftidаn, Misr xаldining аyrim vаkillа-ri, аsоsаn, brаxmаnlаr sinfigа mаnsub kiSHilаr dаdimgi dune- ing eng а tоk l i ximiklаri bulgаn. Ulаr tаsоdifаn kuzаtilgаn ximiyaviy ^оdisаlаrni birinchi bulib bir tsаdаr sistemаgа sоl- dilаr vа uSHа dоdisаlаrdаn turmuSHdа dаstlаb fоydаlаndilаr.
Misrliklаrdа ximiya uz zаmоnigа nisbаtаn оlgаndа judа chivоj tоpdi. Оlimlаrning fikrigа Kаrаgаndа, «ximiya»
(