Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

кислородни максимал ўзлаштириш
(
КМЎ
) даражасида у 80% ни ташкил 
қилса, спорт билан шуғуллланган вояга етганларда 14-15 % (спортчиларда 
–18 %) ни ташкил қилади. 
Шундай қилиб, болалар ва ўсмирларда ташқи нафас олиш унчалик 
самарали бўлмаганлиги туфайли машқларни ўргатиш машғулотларида 
кўплаб нафас олишни яхшиловчи машқлардан фойдаланишни талаб 
қилади.
2. Ҳаракат аппаратининг ёшга оид ривожланиши 
 
1.2. Мушакларнинг ёшга оид ривожланиши 
 
Жуда кўплаб тўқималарга нисбатан мушак тўқималари туғилишгача 
тўлиқ даражада етишмайди, шу сабабли ёшга нисбатан илгарироқ темпда 
ўсади. Туғилган мудатдан, то етилишнинг бошланишига қадар унинг 
массаси 37 бор ортса, тананинг умумий массаси бор йўғи 21 марта ошади. 
Тананинг умумий массасидаги мушакли компонентларнинг улуши 
болалик йилларида суст ўсади, пубертат даврида эса тез ўсади. 
Ривожланишнинг акселерациясига боғлиқ ҳолда ҳозирги даврда ўғил 
болаларда пубертат давр анча илгари 12 дан 15 ёшгача бўлган ёшларда 
силжиди ва умумий тана массасидаги мушак компонентларининг фоизи 
бир текисда ўсадиган бўлди. 

---

1-расм. Ўғил болалар танасидаги мушак компонентларининг мутлақ (кг) ва 
нисбий (%) ўлчамларининг ёшга оид динамикаси 
Мушак компонентларининг нисбий ўлчами етилиш ёшида эркакларда 
40-45% ва аёлларда 30-35% даражасида бўлади. 
Турли гуруҳ мушаклари массасининг ўсиш тезлигида фарқлар 
мавжуддир. Бундай ҳолатнинг юз бериши аввало мушакларнинг тананинг 
вертикал (тик) ҳолатда ушлаб туриши ва ҳаракатлари бажаришдаги 
иштирокининг бир хил даражада бўлмаслиги билан боғлиқдир. 
Чақалоқнинг ва болаликни дастлабки йилларида қўл-оёқларнинг 
мушаклари гавда мушакларига нисбатан кучсиз ривожланган бўлади. 
Сўнгра уларнинг ўсиши жуда тез кечади янги туғилган болаларда гавда 
мушаклари барча мушакларнинг 40% ни ташкил этса, вояга етганларда 25-
30% ни ташкил этади. Чақалоқларда худди ҳомиладаги сингари букувчи 
мушаклар тонуси ва массаси устун бўлса кейинги йилларда оёқларнинг 
ёзувчи мушаклари анча жадал ривожланади. Барча мушаклар узунасига 
ҳам, диаметрига ҳам ўсиши ҳисобига ортади. Мушакларнинг узунлиги 
тана аъзоларининг ўсишига мос ҳолда ўсади. Мушакларнинг кўндаланг 
кесими мушак толаларининг йўғонлашиши илгарироқ кузатладиган темп 
ҳисобига ортади. Яъни, туғилган болаларда уларнинг диаметри 6,5-7,8 мк 
ташкил қилган бўлса, 3 ёшга келиб 12-16 мк гача, 7 ёшда –21-22 мк, 
12ёшда –26-28 мк гача боради, сўнгра эса секин аста орта бориб, етилган 
ёшда у стабиллашади. 
Ўсаётган мушак толалари бириктирувчи тўқималардан иборат иплар-
толалар билан бойиди. Бу жараён 7 ёшгача жуда жадал кечади. Етилиш 
ёши бошлангунича қадар бириктирувчи тўқималардан иборат иплардан 
алоҳида мушак толалари ва умуман мушаклар учун каркас ҳосил бўлади. 
Ҳаётнинг биринчи йилида проприорецепторларнинг жуда жадал 
такомиллашади ва уларнинг мушаклардаги тақсимланиши ўзгаради. 
Ҳаётнинг бошланишида улар бир текисда тақсимланади, етилиш ёшининг 

---

бошланишида мушакларнинг учдан бир проксимал қисмида мушак 
урчуқлари жойлашади, қайсики қаерда унинг чўзилиш даражаси катта 
бўлган.