Boshqarmasi

TAYANCH TUSHUNCHALAR: Molekulyar-kinetik nazariya, atom, molekula, modda miqdori, Avogadro soni, molyar hajm Loshmidt soni.

REJA

1. 
   Molekulyar fizika va issiqlik haqida.
   
2. 
   Molekulyar – kinetik nazariyaning asosiy qoidalari.
   
3. 
   Molekula va atom o’lchamlari.
   
4. 
   Modda miqdori. Avogadro soni.
   
5. 
   Molekulalarning o’zaro ta’siri.
   

1. Molekulyar fizika va issiqlik haqida.
Issiqlik haqidagi tushunchalar qadimdan ma’lum bo’lib, u dastlab odamning fiziologik sezgisi asosida yuzaga kelgan. Fiziologik sezish asosida odam jismlarni issiq va sovuqqa ajratgan va ularning isitilganlik darajasini aniqlagan. Lekin bizning sezgi organlarimiz temperaturani noaniq o’lchaydi va bu sohada noto’g’ri natijalarga olib keladi.
XII – XIII asrlarda Farengeyt, Delil, Lomonosov, Reomyur va Selsiylar tomonidan ikkita doimiy nuqtaga ega bolgan turli xil tuzilgan termometrlarni yaratdilar. Bu kashfiyot issiqlik hodisalarini o’rganishni rivojlantirib yubordi. Birinchi navbatda moddalarning issiqlikdan kengayishi o’rganila boshladi. O’sha davr fiziklari asoslarida “issiqlik miqdori”, “issiqlik darajasi”, “issiqlik gradusi” tushunchalarida juda kop chalkashliklar bor edi.
1755 – yilda Lambert temperatura va issiqlik miqdori tushunchalarini bir – biridan farq qilishini aytdi. 1803 – yilda Blek “issiqlik miqdori” va temperatura tushunchalarini bir – biridan ajratdi va birinchi bo’lib “issiqlik sig’imi”, ”yashirin erish issiqligi” va “yashirin bug’lanish issiqligi” tushunchalarini kiritdi.
Shunday qilib issiqlik haqidagi nazariya yuzaga kela boshladi. Ulardan biri alohida issiqlik suyuqligi –teplorod haqidagi nazariya, ikkinchisi esa issiqlikka “sezilmaydigan zarralarning harakati” deb qarashar edi.
Teplorod nazariyasiga ko’ra, jismda teplorod qancha ko’p bo’lsa, uning temperaturasi shuncha yuqori bo’ladi, deb hisoblanar edi. Jismlar temperaturalarining tenglashishi bir jismdan boshqa jismga biror miqdorda teplorodning o’tishi jarayonidir deb hisoblanar edi. Teplorod nazariyasi XIX asrning o’rtalarigacha ustunlik qilib keldi.
M.V.Lomonosov ikkinchi nazariya tarafdori edi. Energiyaning saqlanish qonunining ochilishi olimlarni ikkinchi nazariyaga qaytishga majbur qildi.
Bernulli havoni “turli yo’nalishlarda juda tez” harakat qiladigan zarralardan iborat va zarralar “elastik suyuqlik” hosil qiladi deb qaradi. U zarralar harakat tezligi bilan havoning isishi orasidagi bog’lanishni aniqladi. Bu fizika tarixida gaz xassalarini molekulalar harakati bilan tushuntirishdagi birinchi urinish bo’lgani uchun Bernulli gazlar kinetik nazariyasining asoschilaridan biri deb aytiladi.
1750 – yilda Lomonosov “Issiq va sovuqning sababi haqida fikrlar” asarida issiqlik materiyaning ichki harakatida bo’lib, materiyaning sezilmaydigan zarralarining o’rin ozgarishidir, deb yozgan edi. Issiqroq jismlarda molekulalar (korpuskulalar) tezroq aylanadi, sovuqroqlarida esa sekinroq aylanadi; degan fikrlarni bildiradi.
1798 – yilda Rumford to’p stvollarini parmalashni kuzatib, bunda ajralib chiqayotgan issiqlik metalni parmalashda bajargan ish bilan bog’liq, degan fikrni aytdi. Keyingi yili Devi buni tajribada isbot qildi. U muzning bir bo’lagini boshqa bo’lagiga ishqalaganda erishi shu ishqalashda bajarilgan ish natijasida hosil bo’lgan issiqlik hisobiga hosil bo’lishini isbotladi.
XIX asrning birinchi yarmida Joul issiqlikning mexanik ekvivalentini eksperimentda aniqladi:
1 kilokaloriya issiqlik miqdori olish uchun 427 kilogrammometr mexanik ish bajarish kerak.
Issiqlikning mexanik nazariyasining bu yutuqlari XIX asrning o’rtalariga kelib, teplorod nazariyasi inkor etildi.
Fizikaning “Molekulyar fizika va issiqlik” deb nomlanadigan bolimining asosida materiyaning atom – molekulyar tuzilishi haqidagi tasavvur yotadi. Shunday qilib, molekulyar fizika – har xil agregat holatdagi moddalarning makroskopik xassalarini, shuningdek moddalarning bir holatdan boshqa holatga aylanishlari bo’ysunadigan qonunlarni ularning molekulyar tuzilishi asosida tushuntiradigan bolimidir.