Boshqaruv hisobi

(p.b.da)
b) taklif qilinayotgan stansiya (p.b.da)
1.	Birlamchi bahosi	300 000	135 000
2.	Xizmat qilish muddati	5 yil	3 yil
3.	Qolgan xizmat qila olish muddati	3 yil	3 yil
4.	Yig‘ilgan amortizatsiya	120 000	-

Misolning yechimi: Birinchi band (savol) yechimi:

5.	Qoldiq qiymati	180 000	-
6.	Tugatish qiymati	95 000	-
7.	Bir yillik operatsion xarajatlar	40 000	10 000
8.	Yillik daromad	1000 000	1 000 000
9.	Yillik, kompyuter bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa joriy xarajatlar	880 000	880 000

Bu jadvalda ikki turdagi norelevant ma’lumotlar bor:

1. 
   Oldin sodir etilgan xarajatlar (M., amaldagi sistemaning birlamchi bahosi);
   
2. 
   Kelgusida olinadigan daromad (1000000) va xarajatlar (880000)
   

Ikkinchi band (savol) yechimi:

Relevant va norelevant	Jami uch yilda
Ma’lumotlar	sistema	stansiya	farqi
1. Daromad (1000000 x 3 yil)	3 000 000	3 000 000	-
2. Xarajatlar:
kompyuter bilan bog‘liq bo‘lmagan operatsion xarajatlar (880000 x 3 yil)	2 640 000	2 640 000	-
amortizatsiya	180 000	-
kompyuter bilan bog‘liq bo‘lgan operatsion xarajatlar	120 000	30 000	90 000
almashtirishdagi chiqimlar	-	180 000	-
tugatish qiymati	-	(95 000)	95 000
stansiya amortizatsiyasi		135 000	(135 000)
Jami xarajatlar	2 940 000	2 890 000	50 000
3. Natija	60 000	110 000	50 000

Bu jadvalda ham ikki turdagi norelevant ma’lumotlar bor:

1. 
   Oldin sodir etilgan xarajatlar.
   
2. 
   

   	Relevant Ma’lumotlar	jami 3 yildagisi
   		sistemaniki	stansiyaniki	farqi
   1.	Kompyuter bilan bog‘liq bo‘lgan joriy xarajatlar	120000	30000	90000
   2.	Sistemaning tugatish qiymati		(95000)	95000
   3.	Stansiya amortizatsiyasi		135000	(135000)
   Jami relevant xarajatlar		120000	70000	50000

   
   
   
   Kelgusidagi olinadigan daromad va ko‘riladigan xarajatlar. Uchinchi band (savol) yechimi:
   

To‘rtinchi band (savol) yechimi:

1. 
   Kompyuter markazi amaldagi sistemani o‘zgartirmoqchi bo‘lsa, quyidagi xarajat va chiqimlarni hisobga olishi lozim:
   
   1. 
      qoldiq qiymat - 180 000
      
   2. 
      likvidatsiya qoldig‘i - 95 000
      

chiqim - 85 000

2. 
   Umuman olganda, birinchi yili shu markaz 20 000 p.b.da zarar ko‘radi.
   

Chunki:

1. Daromad		1000000
2. Xarajatlar: Kompyuter bilan bog‘liq bo‘lmagan joriy xarajatlar	880 000
Kompyuter bilan bog‘liq bo‘lgan joriy xarajatlar	10 000
amortizatsiya (135 : 3 yil)	45 000
sistema o‘zgarishidan ko‘riladigan chiqim	85 000
Xarajatlarning jami miqdori	1 020 000
3. Natija		(20000) zarar

Bu shu yil uchun yomon ko‘rsatkich, chunki mukofot olinmaydi, ish haqi kamayadi va h.k.

4. b) Test savollari

1. 
   Kelgusida sodir etiladigan xarajatlar va olinadigan daromadlar to‘g‘risidagi alternativ ma’lumot qanday nomlanadi?
   

1. 
   to‘planib boruvchi ma’lumotlar
   
2. 
   relevant ma’lumotlar
   

v) o‘zgaruvchan xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar
g) bartaraf etiladigan xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar

2. 
   Boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayoni o‘z ichiga quyidagilardan qaysi birini oladi?
   

1. 
   bir necha alternativ variantlarni tahlil qilish va eng ma’qulini tanlab olish
   
2. 
   sotish xajmini kengaytirish (orttirish) bo‘yicha eng optimal harakatlarni belgilash
   

v) mavjud loyihalarga iloji boricha chetdan moliyaviy mablag‘larni jalb qilish
g) tahlil uchun zarur bo‘lgan alternativ variantlardan faqat eng qulay ikkitasini tanlab olish

3. 
   Barcha boshqaruv qarorlari quyidagilardan qaysi biri bilan albatta ta’minlangan bo‘lishi lozim?
   

1. 
   o‘tgan davrdagi daromadlar va xarajatlar to‘g‘risidagi relevant ma’lumotlarining har tomonlama chuqur tahlili ma’lumotlari bilan
   
2. 
   eng optimal variant ish natijasining tahlili bilan
   

v) alternativ variantlar ish natijasining tahlili bilan
g) aksiyadorlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha mavjud ma’lumotlar bilan

4. 
   Quyidagi bandlardan qaysi biriga odatda doimiy o‘sib boruvchi xarajatlar deb qaraladi?
   

1. 
   qayta ishlash xarajatlari (qo‘shilgan xarajatlar)
   
2. 
   asosiy faoliyat bilan bog‘liq davriy xarajatlar
   

v) umumishlabchiqarish xarajatlari
g) to‘g‘ri ishlab chiqarish xarajatlari

5. 
   Umuman olganda, barcha o‘zgaruvchan xarajatlar boshqaruv qarorlari qabul qilish uchun relevant, doimiy xarajatlar bo‘lsa norelevantdir. Shu fikrga qo‘shilasizmi?
   

1. 
   HA b) YO‘Q
   

6. 
   Bir martalik maxsus buyurtmalarda, agar haqiqatdan ham ana shu buyurtma to‘liq hajmda bajariladigan bo‘lsa, unda bir dona mahsulotga to‘g‘ri keladigan barcha to‘g‘ri va egri xarajatlar yig‘indisi hech qachon kelishilgan dastlabki bahodan kam bo‘lmaydi. Shu fikrga qo‘shilasizmi?
   

1. 
   HA b) YO‘Q
   

7. 
   Qarorlar uchun relevant deb qabul qilingan xarajatlar, quyidagilardan qaysi birini o‘z ichiga olishi mumkin?
   

1. 
   kelgusida bo‘lishi kutilayotgan doimiy xarajatlarni
   
2. 
   o‘tgan davr o‘zgaruvchan xarajatlarini
   

v) unisini ham, bunisini ham ("a" va "b" bandlar)
g) unisi ham emas, bunisi ham emas ("a" va "b" bandlar)

8. 
   Tarixiy xarajatlar bo‘lishi mumkin:
   

1. 
   kelgusidagi xarajatlar uchun relevantli
   
2. 
   kelgusida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan xarajatlarni oldindan aytib berishi
   

v) unisi ham, bunisi ham ("a" va "b" bandlar)
g) unisi ham emas, bunisi ham emas ("a" va "b" bandlar)

9. 
   Xo‘jalik yurituvchi subyekt unga taklif qilinayotgan ikkita mashinaning birini sotib olish uchun ularni o‘zaro solishtirayapti. Shu holatda sifat omillari sifatida quyidagilardan qaysi band tanlab olinishi mumkin?
   

1. 
   1 litr benzin bilan necha kilometr yurishi
   
2. 
   avtomobilning komfortlilik darajasi
   

v) unisi ham, bunisi ham ("a" va "b" bandlar)
g) unisi ham emas, bunisi ham emas ("a" va "b" bandlar)

10. 
    Maxsus buyurtmani qabul qilish bo‘yicha qaror chiqarishda, kelgusidagi doimiy xarajatlar:
    

1. 
   norelevantli deb qaraladi
   
2. 
   odatda relevantli deb qaraladi
   

v) relevantli bo‘lishi mumkin deb qaraladi
g) to‘g‘ri javob yo‘q

11. 
    Maxsus buyurtmani qabul qilish yoki qabul qilmaslik to‘g‘risida qaror chiqarishda, juda ham foydali bo‘ladigan hisobot, bu:
    

1. 
   to‘liq xarajatlarni hisobga olib tuzilgan foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobot
   
2. 
   marjinal usul bo‘yicha tuzilgan foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobot
   

v) buxgalteriya balansi
g) moliyaviy hisobotning barcha shakllari

12. 
    Limitlangan omil bo‘yicha bir dona mahsulotga to‘g‘ri keladigan marjinal foydani hisoblash bo‘yicha amalga oshirilayotgan tahlil quyidagi qaysi qarorni qabul qilish uchun kerak?
    

1. 
   sotish kerakmi yoki yanada mukammallashtirish lozimmi?
   
2. 
   sotib olish kerakmi yoki o‘zi ishlab chiqarishi kerakmi?
   

v) maxsus buyurtma qabul qilish kerakmi, yo‘qmi?

7. 
   mahsulotlar assortimentini aniqlashda
   

4. v) Masalalar va muammolar

Maxsus buyurtmani qabul qilish tahlili

Xo‘jalik yurituvchi subyekt "A" turdagi mahsulot ishlab chiqaradi. Yillik ishlab chiqarish hajmi 300000 dona. O‘zgaruvchan xarajatlar (bir yilga) 750000 p.b., shartli o‘zgarmas (doimiy) xarajatlar 450000 p.b. Doimiy xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi 200000 donadan 300000 donagacha bo‘lgan oraliqda o‘zgarmaydi. Prognoz bo‘yicha korxona bir yilda har birini 5 p.b.da jami 240000 dona "A" mahsuloti sotishi mumkin.

Bir martalik buyurtma tushyapti, deb faraz qilaylik. Xuddi shunday "A" turdagi mahsulotdan 60000 dona ishlab berishga. Lekin bahosi odatdagi sotish bahosidan 40% arzon.


Talab qilinadi:
Xo‘jalik yurituvchi subyektning foydasi yoki xarajati (chiqimi) qancha so‘mga o‘zgaradi, shuni toping.

"Sotib olish kerakmi?

yoki o‘zimiz ishlab chiqishimiz lozimmi?" qarorini qabul qilish.

Xo‘jalik yurituvchi subyekt 20000 dona detalni ishlab chiqishi lozim. Quyidagi ma’lumotlar mavjud:

	Bir don mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari	Pul birligida
1.	To‘g‘ri material sarfi	4.0
2.	To‘g‘ri ish haqi	16.0
3.	O‘zgaruvchan umumishlabchiqarish xarajatlari	8.0
4.	Doimiy umumishlabchiqarish xarajatlari	10.0
	Jami xarajatlar (bir donaniki)	38.0

1. 
   Xuddi shunday detalning bir donasini 36.0 p.b.dan sotib olish imkoniyati mavjud.
   
2. 
   Xo‘jalik yurituvchi subyekt shu detalni sotib olsa, bo‘shagan jihozni ishlatish imkoniyati yo‘q, deb faraz qilaylik.
   

v) Qanaqangi qaror qabul qilinishidan qat’i nazar 60 umumishlabchiqarish xarajatlari bari bir sodir etiladi.


Talab qilinadi:
1. Relevant xarajatlarining umumiy summasini toping va ikkala variantni taqqoslab ko‘ring.