|
Cho‘chqa zotlari
Cho‘chqalar o‘zlarining biologik xususiyatlariga ko‘ra oziq-ovqat sanoatini go‘sht va go‘sht mahsulotlari bilan ta’minlashda salmoqli o‘rin egallaydi. Ular o‘zlarining serpushtligi, tez yetiluvchanligi, turli xil oziqlami iste’mol qilishlari bilan boshqa tur hayvon- lardan ajralib turadi. Ular bir yilda ikki marta bolalashi mumkin. Har bolalashda ayrim hollarda 20-22 tagacha bola beradi. Ular 7 oyligida jinsiy balog‘atga yetadi. Qochgan cho‘chqalar 114 kunda bola tug‘adi.
Cho‘chqalaming so‘yim chiqimi 6-7 oyligida 70-75 foizni tashkil etadi. Ayrim yirik vakillarida bu ko'rsatgich 80 foizni tashkil qiladi.
Cho‘chqa zotlari o‘zlarining tez yetiluvchanligi va go‘shtdorligi bilan bir-birlaridan farq qiladi. Eng tez
24
yetiluvchan zotlari, asosan: yirik oq cho‘chqa, Ukraina cho‘l oq cho‘chqasi, mirgorod, breytov, liven, kalinin, shimoliy sibir, berkshir kabilar hisoblanadi.
Yirik oq cho‘chqa zoti - Angliyada yaratilgan bo‘lib, u Rossiyaga o‘tgan asming 80-yillari olib kelingan. Ular ustida tanlash va saralash ishlarini olib borish natijasida o‘lka sharoitiga yaxshi moslashib ket- di va hozirgi vaqtda barcha respublikalarda boqiladi. Bu zotning yaxshi boqilgan yiriklari 350-380 kggacha tosh bosadi. Urg‘ochilari - 250-280 kg, ayrim hollarda
350 kg vaznga ega. Bo'rdoqiga boqilgan 6-7 oylik
bolalari 90-110 kgga yetadi. Go‘sht uchun boqilgan cho‘chqalaming go‘sht chiqimi 73-78 foiz, sermoy cho‘chqalamiki 87 foizgacha yetib boradi.
Ukraina cho‘l oq cho‘chqasi - Ukraina janubida cho‘l zonasida yaratilgan. Bu zot go‘sht-moy yo‘na- lishiga mansub. Bu zot o‘zining mustahkam va pishiq konstitutsiyasiga egaligi bilan yirik oq cho‘chqa zoti- dan ajralib turadi. Ular yaylovda boqishga yaxshi moslashgan. Erkaklarining vazni 300-350 kg, urg‘o- chilari 220-250 kg. Bo‘rdoqiga boqilgan 9-12 oylik bolalarining tirik vazni 180-200 kg atrofida bo‘ladi.
Q o ‘ylarning asosiy zotlari
Qo‘ychilik - chorvachilikning muhim tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Xalq xo‘jaligi uchun sifatli xom ashyo - jun, teri, po‘stin, qorako‘l teri, go‘sht va sut yetishti- rib berishda salmoqli o‘rin egallaydi. Qo‘y suti brinza tayyorlashda muhim xom ashyo hisoblanadi.
Qo‘ylar asosan yaylov hayvoni bo‘lib, nihoyatda siy- rak o‘simliklami to‘la o‘zlashtira olish xususiyatiga ega. Qo‘y go‘shtini yetishtirishda shimoliy Kavkaz, Qozog‘iston, markaziy osiyo respublikalari, Ukraina, povolje, g‘arbiy va sharqiy sibir tuman-viloyatlarining
tutgan o‘mi salmoqlidir.
25
Hozirgacha qo‘ylami gumhlarga bo‘lishning ikki xil usulidan foydalaniladi. Ulaming birinchisi - zoologik va ikkinchisi - xo‘jalik yoki mahsulot yetishtirish xususiyati hisoblanadi.
Zoologik usuli asosan qo‘ylaming dumi shakl- formasi, katta-kichikligi, moydor yoki moysizligiga ko‘ra ifodalanadi. Jumladan: kalta moysiz dumli qo‘ylar; uzun moysiz dumli qo‘ylar; kalta sermoy dumli qo‘ylar; uzun sermoy dumli qo‘ylar va dumbali qo‘ylar hisoblanib, asosan 5 gumhni tashkil etadi.
Xo‘jalik yoki mahsulot yetishtirish xususiyatiga ko‘ra ular 7 gumhni tashkil etadi. Jumladan, jun yo‘- nalishiga mansub mayin junli qo‘ylar; jun va go‘sht yo‘nalishidagi mayin junli qo‘ylar; yarim mayin jun- li, go‘sht yo‘nalishidagi qo‘ylar; go‘sht va moy yo‘- nalishidagi qo‘ylar; po‘stinbop - mo‘ynador qo‘ylar; qorako‘l teri bemvchi va sersut qo‘ylar gumhidan iborat.
Mayin junli qo‘y zotlari. Ular asosan oq rangdagi, nihoyatda qimmat va noyob hisoblangan, bir xil tipdagi jun yetishtirib beradi. Bunday junlar to‘qimachilik sanoati uchun juda qimmatli xom ashyo hisoblanadi. Bunday qo‘ylaming terisi, suyak qismi yaxshi rivoj- langan. Juni qalin, uzun va mustahkam bo‘ladi. Mayin junli qo'ylar yana uchta kichik gumh (serjun, serjun- go‘shtdor va go‘shtdor-serjun)ga bo‘linadi. Serjun gumhiga: stavropol, sovet merinosi, ozarbayjon tog‘ merinosi va groznen zotlari kiradi. Serjun-go‘shtdor gumhiga: askaniya zoti, Kavkaz va oltoy zotlari kiradi. Go‘shtdor-serjun gumhiga: prekos, vyatskaya mayin junli zotlar kiradi.
Go‘shtdor-sermoy qo‘y zotlari. Bu zotlar asosan dumbali bo‘lib, ular hisor, jaydari va edilboy qo‘y zotlaridan tashkil topgan. Dumbali deyishga asosiy sabab, ular tanasining so'nggi qismida dumg‘aza va kichik dumi atrofida turli kattalikda yumaloq moy
26
to‘qimasi bo‘ladi. Qo‘ylaming yoshi, katta-kichikligi va oriq-semizligiga ko‘ra dumbasining vazni 20 kg gacha, ayrim hollarda undan ham katta bo‘lishi aniqlangan. Lekin dumbasining shakl-formasi turli zotlarda turlicha bo‘lishi mumkin.
Dumbali qo‘ylaming dumi kichik va moy oralig'iga joylashganligi uchun u ko‘zga tashlanib turmaydi. Le- kin dumba kesilganda uni aniqlash mumkin. Go‘shtdor- sermoy qo‘y zotlarining yog‘ to‘qimasi faqatgina dumbasida to'planmasdan, ichki organlarida va teri ostida ham turli miqdorda uchraydi.
Go‘shtdor-sermoy zotli qo'ylaming rangi targ‘il, och jigarrang, qulog‘i uzun, osilib turuvchi va keng bo‘ladi. Ular ba’zan kichik shoxli yoki shoxsiz bo‘ladi. Dumbali qo‘ylar tanasining mustahkamligi, vaznining yirikligi va tez yetiluvchanligi bilan boshqa yo‘nalishdagi qo‘y zotlaridan ajralib turadi. Ulaming jun qatlami dag‘al va oz miqdorda (1,5-2 kg atrofida) bo‘ladi. Yirik nasldor qo‘chqorlarining vazni 100-140 kg, sovliqlari 70-90 kg tosh bosadi. Dumbali qo‘y zotlari chidamli, turli iqlim sharoitlariga moslasha oladigan va yil davomida yaylovda yayratib boqishga moslashgan hayvon hisoblanadi. Bunday qo‘ylar asosan markaziy osiyo respublikalarida va janubiy Qozog‘iston viloyatlarida keng tarqalgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
