Dehqonchilik tizimi. Reja

Dehqonchilikning plodosmen sistemasi.
Garbiy yevropada axolining usishi, chorvachilik maxsulotlariga bulgan talabni oshishi partov yer va shudgor sistemasining Yana xam intensivrok sistemalarga utish zaruratini tugdiradi. Natijada plodosmen sistemasi paydo buldi. Bu sistemada tuprok unumdorligini tiklash va oshirish asosan texnika, ugit, yerlarni ancha takomillashgan usullarda ishlash va almashlab ekishda tugri navbatlashtirish va boshkalarni amalga oshirish kuzda tutiladi. Ekin maydonlari strukturasida don 50% kator oralari ishlanadigan ekinlar 25% va dukkakdosh ekinlar 25% ni tashkil etadi.
Almashlab ekishda shudgor kilinmasdan yoki nixoyatda oz maydonlarda kullanilib, don ekinlarini kator oralari ishlanadigan va dukkakdosh ekinlar Bilan navbatlab ekish plodosmen deb ataladi.


Dehqonchilikning о‘t-dalali ekish sistemasi.
1929-30 yillarda mayda tarkok dexkon xujaliklari birlashtirilib dexkonchilikni jadallashtirish va ixtisoslashtirish, ekinlarni ustirish texnologiyasi va uni tashkil kilishning yukori formalariga utish, yerlardan samarali foydalanish, tuprok unumdorligini oshirish, xar gektar yerga eng kam mexnat sarflab eng kup xosil rolish kerak edi.
Usha vaktda dexkonchilikdagi mavjud shudgorlash sistemasi urniga ut-dalali almashlab ekish sistemasi joriy etildi.
Ekin maydonlarning joylashish strukturasiga kura, bu sistema ekstensiv (yoki utuvchi) sistema xisoblanadi. Chunki, almashlab ekishda toza shudgor urin oladi. 8 dalali almashlab ekishda 50% maydon don, 12,5% chopik kilinadigan va texnika ekinlari Bilan band buladi. Kup yillik usimliklar 25% ni toza shudgor 12,5%ni tashkil etadi.
О‘t-dalali almashlab ekish sistemasining asossizligi.
Ut dalali almashlab ekish sistemasi xakidagi ta’limoti akademik V.R.Vilyams yaratgan.
Bu sistemaning nazariy asoslari mustaxkam struktura tuprokning asosiy unumdorlik sharoitlaridan biri deb baxolanishi, tuprok strukturasini yaxshilaydigan va xosil kiladigan yagona omil fakat kup yillik dukkakdosh va siyrak tupli boshokdosh ekinlar aralashmasi deb xisoblanishi xamda bu sistema xama tuprok iklim zonalari uchun yarokli va kup yillik о‘tlarni eng keyingi agrotexnika muddatlarda xaydash zarur deyilishi va boshkalar xato edi.
Vilyams xaydalma katlamda 1-10 mm yiriklikdagi kesak kismida 65-70% bulgan tuprokni strukturali deb xisoblaydi. Tarkibida 1 mm dan mayda kismlar 23-25% bulgan xar kanday tuprokni strukturasiz tuproklar gruppasiga kiritgan va Urta Osiyo tuproklarini yukorida kayd kilingan tuproklar shartiga javob beraolmasligini aytdi. Birok bunday tuproklar mikrostrukturaga ega. Bu uning xatosi edi.
«Strukturasiz tuproklar yillik yoginining 83% bexuda sarflaydi, 8 strukturali tuproklar yillik yogingarchilikning 83% unumli foydalanadi» deb yozadi Vilyams.