Effektiv bitum-mineral kompozitsiya asosida yo’l qoplamasi texnologiyasini ishlab chiqish masalasi tahlili

---

Effektiv bitum-mineral kompozitsiya asosida yo’l qoplamasi 
texnologiyasini ishlab chiqish masalasi tahlili 
In’omjon G’ulomovich G’aniev 
Doston G’ulomov 
Dildora Ravshanova 
Berdiyor Alishov 
Jizzax politexnika instituti 
 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada ekspluatatsiya qilinayotgan avtomobil yo‘li 
uchun
 
effektiv bitum-mineral kompozitsiya asosida yo'l qoplamasi texnologiyasini 
ishlab chiqish masalasi tahlili to‘g‘risida batafsil ma’lumot berilgan.
 
Kalit so‘zlar: 
yo‘l tarmog‘i, emulsiya, bitum, bitum-mineral kompozit, 
texnologik rejim.
 
 
Analysis of the development of road paving technology based 
on effective bitumen-mineral composition 
 
Inomjon Gulomovich Ganiev 
Doston Gulomov 
Dildora Ravshanova 
Berdiyor Alishov 
Jizzakh Polytechnic Institute 
 
Abstract: 
This article provides detailed information on the analysis of the 
development of paving technology based on an effective bitumen-mineral 
composition for the road in operation. 
Keywords: 
road network, emulsion, bitumen, bitumen-mineral composite, 
technological regime. 
 
Mavzuning dolzarbligi.
Avtomobil yo‘llarining umumiy foydalanish tahlilidan 
ko‘rinib turibdiki, O‘zbekiston Respublikasida yo‘l tarmog‘ining samaradorligi uning 
imkoniyatlari chegarasiga yetib kelgan
1
. Mavjud vaziyat yo‘l qoplamalariga 
tushadigan yuklamalarning doimiy ortib borishi bilan ifodalaniladi, bu esa 
mamlakatda transport vositalari sonining doimiy o‘sishi bilan bog‘liq. 
Emulsiyalangan bitumga asoslangan energiya va resurslarni tejovchi yangi 
1
https://president.uz. Murojaat vaqti 19.04.2022 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
505

---

texnologiyalarni qo‘llash bu muammoni hal qilishning eng maqsadga muvofiq 
yo‘llaridan biridir. Emulsiyalangan holatdagi bitumlardan foydalanishda bitum 
eritilgan va suyultirilgan holatda bo‘lsa kamchiliklarni bartaraf qiladi. 
Biroq, emulsiyalangan holatda bitumning barchaga ma’lum afzalliklariga 
qaramay, ularni ishlab chiqarish va ishlatish mamlakatimizda bitum ishlab chiqarish 
umumiy miqdorining bir qismini tashkil qiladi. Bu holatga O‘zbekistonda 
emulgatorlar 
ishlab 
chiqarilmasligi, maishiy 
bitum kimyoviy tarkibining 
nomuvofiqligi, sanoat emulsiyalarini ishlab chiqarish uchun uskunalar ishlab 
chiqarishni to‘xtatilishi va boshqa shunday holatlar sabab bo‘ldi. Bundan tashqari, 
amaldagi norma va me’yorlar talabiga ko‘ra bitum emulsiyasiga asoslangan 
materiallarning sifati juda past bo‘lsada, yo‘l qurilishida ushbu materiallardan 
foydalanilmoqda. 
Shuning uchun emulsiyalangan bitum va ularni yo‘l tarmoqlarida qo‘llash 
texnologiyalari asosida samarali fizik-kimyoviy va organik birikmalar olishning 
texnologik usullarini ishlab chiqish dolzarb vazifa hisoblanadi. 
Tadqiqot ishning maqsadi
emulsiyalangan bitum asosida yo‘l qoplamalari uchun 
samarali bitum-mineral kompozitlarni ishlab chiqarish texnologiyalarini ishlab 
chiqishdan iborat.
Belgilangan maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak: 
- bitum emulsiyasining dispersiyasi va barqarorligini nazorat qilish tamoyillarini 
ishlab chiqish;
- ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish asosida kation emulgatorni ishlab 
chiqish; 
- kation emulgatori pa bitum emulsiyalari dispers fazasining granulometrik 
tarkibi va uning o‘zgarish dinamikasini baholashni asoslash;
- emulsiyalangan bitum asosida samarali bitum-mineral kompozitlarni ishlab 
chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqish va ularni yo‘l tarmoqlarida qo‘llash;
- emulsiyalangan bitum asosida yo‘l qoplamalari uchun samarali bitum-mineral 
kompozitlarni ishlab chiqarish texnologiyalarini ishlab chiqish bo‘yicha taklif 
etilayotgan texnologiyaning texnik-iqtisodiy samaradorligini oshirish. 
Tadqiqot ishining ilmiy yangiligi:
- kerakli xususiyatlarga ega bo‘lgan bitum emulsiyasining dispersiyasi va 
barqarorligini nazorat qilish tamoyillari ishlab chiqilgan, bu yerda bitum 
emulsiyalarning dispers faza qismining o‘lchamiga qarab, emulgator tarkibi 
aniqlanadi - taqsimot qanchalik torroq va o‘rtacha diametri kichik bo‘lsa, 
to‘ldiriluvchi qismda bitum tekis taqsimlanishi uchun emulgator va emulsiya sarfi 
shunchalik kam bo‘ladi;
- birinchi marta ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish asosida kation 
emulgatorini ishlab chiqish texnologik jarayoni taklif qilindi, bu uning 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
506

---

aralashtirishning samarali haroratini aniqlash bilan ajralib turadi, bu tez 
ko‘piklanishni istisno qiladi; vaqtga nisbatan sintez jarayonini kamaytirishga imkon 
beradi; 
- 1 dan 1,5% gacha kation emulgatorni kiritish bilan tavsiflangan eritmani 
namlangan to‘ldiruvchi bilan aralashtirish jarayonida emulsiyalangan bitumlar 
bo‘yicha bitumlarda bitum-mineral kompozitlarni ishlab chiqarish texnologiyalarini 
ishlab chiqildi, bu esa sirtni gidrofobizasiya qilishni yaxshilaydi; 
- bitum emulgasiyasidan so‘ng mineral kukunni yirik to‘ldiruvchi bilan 
aralashtirish jarayonida hisobiga bitumo-mineral kompozitsiya sifatini oshirish 
texnologiyasi taklif etildi; 
- 
eksperimental 
ravishda 
bitum-mineral 
kompozitsiyalarning 
suvga 
chidamliligini qo‘shimcha ravishda oshirish, dastlabki gidrofobizasiyani tasdiqlaydi 
yoki yirik qoplama yuzasini bitum bilan ishlov berish imkonini beradi.
Ishning amaliy qiymati.
Tadqiqotning natijalari Jizzax politexnika instituti 
qoshidagi akkredititsiyalangan “Qurilish mahsulotlarini sinash laboratoriyasida” 
2020-2021-yillarda sinovdan o‘tkazildi.
Ilm-fan rivojiga va bitumli emulsiyalar haqida amaliy masalalarni hal etishga 
o‘z hissasini qo‘shgan olimlar: N.V.Gorelishev, B.G.Pecheniyning asarlari, 
V.P.Podolskiy, 
I.A.Plotnikova, 
M.I.Kuchma, 
P.A.Gornaev, 
I.L.Ribev, 
A.V.Bershteyn, E.A.Kazarnovskaya, A.V.Rudenskiy, G.L.Denisov, V.I.Babaev va 
boshqalar. 
Bitum 
emulsiyalarining 
sifatini 
belgilaydigan asosiy ko‘rsatkichlari 
quyidagilardir: emulgatorning turi, bitumning guruh tarkibi va yopishqoqligi va 
boshqalar. Neft-suv emulsiyalarini olishning zamonaviy nazariyasi, yangi tizimlar 
uchun emulgatorlarni tanlashga qiymati bo‘yicha qo‘yiladigan talablar: litofil va 
litofillarning ulushini tavsiflovchi lipofil-gidrofil balansi va emulgatordagi gidrofilik 
komponentlar ahamiyatlidir. Bu tamoyil bitum emulsiyalari uchun emulgatorlarni 
tanlash va sintez qilish bo‘yicha ushbu ishga asos bo‘ldi. 
Ushbu mineral kukun bitum uchun stabilizator bo‘lib xizmat qilishi mumkin 
emulsiya va stabilizator sifatida kalsiy karbonat yoki ko‘mir kukunidan foydalangan 
holda benzol-suv emulsiyalarini olish imkoniyati ma’lum. A.B.Taubman, 
A.F.Koretskiy, N.A.Gornaev, V.Morgan, A.Skarlet va boshqalar asarlaridan zichligi 
bo‘yicha bir suyuqlikning boshqa suyuqlikdagi emulsiyalarini barqarorlashtirish 
(benzol zichligi - 880 kg/m
2
, suv - 1000 kg/m
2
) foydalanish hisobiga yuzaga keladi.
Xulosa. 
Lazer usuli yordamida bitum emulsiyalarining dispers fazasining 
granulometrik tarkibiga va uning dinamikasiga o‘z vaqtida kation emulgator 
tarkibining ta’sirini baholash va bitum emulsiyalarining dispers fazasining 
granulometrik tarkibining kichik burchakli yorug‘lik tarqalishi usuli aniqlandi. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
507

---

Keyingi tadqiqotlar texnologiyani nazariy asoslash va eksperimental 
aprobasiyaga muvofiq emulsiyalangan bitumlarda issiq asfalt aralashmalaridan kam 
bo‘lmagan sifat bitum-mineral kompozitsiyalarni tayyorlash bo‘yicha davom 
ettirilishi maqsadga muvofiq.