Etiologiyasi va patogenezi

9.5. Tsistit
Sistit - siydik pufagi devorining yuqumli va yallig'lanish kasalligi, shilliq qavatining ustun lezyoni bilan.
Epidemiologiya. Ayollar 3: 1 nisbatida erkaklarnikiga qaraganda tez-tez kasal bo'lib qolishadi, bu quyidagilarga bog'liq:
■ ayollarning urogenital tizimining anatomik va fiziologik xususiyatlari (qisqa va keng siydik chiqarish kanali, jinsiy yo'l va rektumning yaqinligi);
■ ginekologik kasalliklar;
■ homiladorlik paytida, gormonal kontratseptivlarni qabul qilishda, postmenopozal davrda gormonal darajadagi o'zgarishlar (mahalliy immunitetning zaiflashishiga olib keladigan mikrosirkulyatsiya buzilishi, qin shilliq qavati atrofiyasi, balg'am ishlab chiqarish kamayadi).
Erkaklarda bu kasallik ancha kam uchraydi va unga prostata bezi, urug 'pufakchalari, epididim va siydik chiqarish kanalidagi yallig'lanish jarayonlari sabab bo'lishi mumkin. Erkaklarda ikkilamchi sistitning umumiy sababi siydik yo'llarining torayishi va prostata bezining neoplastik kasalliklari natijasida siydikni surunkali ushlab turishi bilan siydik pufagining chiqishiga to'sqinlik qilishdir.
Etiologiyasi va patogenezi. Sistitning eng keng tarqalgan sababi bu bakterial infeksiya. Bundan tashqari, viruslar, miko-plazmalar, xlamidiya va zamburug'lar kasallikning qo'zg'atuvchisi bo'lishi mumkin. Ko'pincha sistit bilan og'rigan bemorlarda E. coli, stafilokokk, enterobakteriya, Proteus, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella siydikda aniqlanadi. O'tkir sistitda etakchi mikrobial patogen hisoblanadi
E. coli (kuzatuvlarning 80-90%), bu ushbu mikroorganizmning yuqori patogen va adaptiv qobiliyatlari bilan izohlanadi (yopishqoqlik fenomeni, ko'payish tezligi yuqori, ammiak ishlab chiqarish, bu immunitetni susaytiradi va siydik yo'llarining silliq mushak tolalari faoliyatini buzadi).
Quviqqa yuqtirish yo'llari quyidagicha:

■ ko'tarilish - siydik yo'li orqali tashqi muhitdan infektsiyani kiritishning eng tez-tez uchraydigan varianti;
■ tushayotgan - surunkali pielonefritda yuqori siydik yo'llari, buyraklardan yuqish;
■ gematogen - kamdan-kam uchraydi, surunkali infeksiya, shu jumladan tos a'zolarida uzoq fokus mavjud bo'lganda paydo bo'lishi mumkin;
■ limfogen - jinsiy a'zolar kasalliklarida kuzatiladi: ayollarda bu endometrit, salpingo-oophorit va boshqalar, erkaklarda - vesikulit, prostatit va boshqalar.
■ aloqa - siydik pufagini o'rab turgan organlarning yiringli kasalliklari mavjud bo'lganda: parametrit, prostata bezining xo'ppozi va boshqalar. Quviqning bevosita infektsiyasi siydik fistulalari ishtirokida yuzaga kelishi mumkin, bu turli xil instrumental manipulyatsiyalar (siydik pufagining kateterizatsiyasi, sistoskopiya va boshqalar) natijasidir.
Xavf omillari sistitning rivojlanishi quyidagicha:
■ gipovitaminoz, stress, gipotermiya, gormonal darajadagi o'zgarishlar tufayli organizmning umumiy qarshiligining pasayishi;
■ siydik pufagidan chiqishi buzilishi. Erkaklarda buning sabablari prostata bezining yaxshi giperplaziyasi, uretraning qisilishi, prostatitdir. Ayollarda urodinamikaning buzilishi uretraning stenozi (torayishi), siydik yo'lining tashqi ochilishining ektopiyasi, siydik yo'lidagi fibroz (zich biriktiruvchi to'qima ko'payishi) tufayli yuzaga kelishi mumkin. Genitoüriner apparatning turli xil anomaliyalari ham siyish jarayoniga salbiy ta'sir qiladi va ko'pincha siydik pufagi va yuqori siydik yo'llarining yallig'lanish kasalliklari bilan birga keladi;
■ tos a'zolarida qon aylanishining buzilishi;
■ endoskopik tekshiruvlar va operatsiyalar paytida siydik pufagi shilliq qavatining shikastlanishlari;
■ endokrin kasalliklar (diabetes mellitus) va metabolizm kasalliklari (masalan, giperkalsiyuriya);

■ siydik pufagida toshlar va neoplazmalar mavjudligi;
■ jinsiy faollik, ayniqsa ayollarda siydik chiqarish kanalining gipermobiliyasi yoki ektopiyasi mavjud bo'lganda.
Yuqumli bo'lmagan (allergik) sistit kamroq tarqalgan. Allergen sifatida turli xil moddalar ta'sir qilishi mumkin: oziq-ovqat (baklagiller, tsitrus mevalar, yong'oqlar), dorilar (steroid bo'lmagan yallig'lanishga qarshi dorilar), maishiy va parfyumeriya kimyoviy moddalari.
Allergik reaktsiyalar ba'zida qin tamponlari va prezervativlaridan keyin ham kuzatiladi.
Tasnifi. Sistit bir qator xususiyatlariga ko'ra tasniflanadi. Klinik kursga ko'ra:
■ o'tkir;
■ surunkali;
■ oraliq.
Quviqning patologik jarayonga aloqadorligiga ko'ra:
■ asosiy;
■ ikkilamchi, bu har qanday kasallikning natijasidir (infravezikal obstruktsiya, travma, ICD va boshqalar).
Kasallikning rivojlanishi tufayli:
■ yuqumli;
■ allergik;
■ kimyoviy;
■ nur yoki nurlanish.
Yuqumli razvedka turi bo'yicha:
■ kasallikning sababi o'ziga xos shartli patogen mikroflorasi bo'lgan o'ziga xos bo'lmagan;
■ o'ziga xos, ma'lum bir patogen aniqlanganda (xlamidiya, mikoplazma, ureaplazma, Trichomonas, sil, kandidoz).
Xuddi shu omil bo'yicha sistitni ajratish mumkin:
■ bakterial uchun;
■ virusli;
■ qo'ziqorin infektsiyasi tufayli kelib chiqadi.
Yuqumli jarayonning tarqalishi va lokalizatsiyasi bo'yicha:
■ fokal (servikal, trigonit);
■ jami yoki keng tarqalgan.
Alomatlar va klinik kurs. O'tkir sistit biron bir qo'zg'atuvchi omil (gipotermiya, endoskopik aralashuv, travma) keltirib chiqaradigan to'satdan, zo'ravonlik bilan boshlanishi va o'z vaqtida belgilangan terapiya holatida tez regressiya bilan tavsiflanadi. Semptomlarning og'irligi dastlabki ikki kun ichida kuchayadi.

Bemorlar tez-tez og'riqli siyish, qorinning pastki qismida og'riq va siyish oxirida qon paydo bo'lishidan shikoyat qiladilar (terminal gematuriya, ayniqsa serviks sistitiga xos). Quviq devorining yallig'lanish reaktsiyasi va shishishi asab tugunlarining tirnash xususiyati bilan birga keladi. Siydikning ozgina to'planishi ham siydik pufagining mushak devorini qisqarishiga olib keladi va bemor siyishga juda kuchli intilishni sezadi. Patologik jarayon qanchalik aniq bo'lsa, siyish orasidagi intervallar shunchalik kichik bo'ladi. Og'ir holatlarda bu vaqt oralig'i 15-20 minutgacha qisqartiriladi, bu esa bemorni juda charchatadi. Siydikning shoshilinch tutilmasligi xarakterlidir, ya'ni siyishga majburiy (imperativ) ishtiyoq shu qadar kuchliki, bemor hojatxonaga etib borishga vaqt topolmay siydikni yo'qotadi.
Sistit siydik pufagi va perineumda har xil intensivlikdagi og'riqli hislar bilan birga keladi. Og'riq sindromi doimiylik bilan ajralib turadi, bu odamning odatdagi hayotiy faoliyatini va uning dam olishini buzadi, chunki u tunda to'xtamaydi.
Terminal gematuriya - shuningdek, kasallikning juda xarakterli belgisi. U siyishning oxirida aniq ko'rinadigan nopoklik yoki hatto qon tomchilari ko'rinishida paydo bo'ladi. Sistit bilan siydik ko'p miqdordagi mikroorganizmlar, qon hujayralari, epiteliya hujayralari va tuzlar borligi sababli shaffofligini yo'qotadi. U bulutli bo'lib, yoqimsiz hidga ega bo'ladi.
Tsistit bilan haroratning oshishi kuzatilmaydi, bu siydik pufagi devorining moddalarni, shu jumladan yallig'lanish toksinlarini singdirish qobiliyatining pasayishi bilan bog'liq. Odatda, bu mexanizm azot metabolizmi mahsulotlarini konsentratsiyalangan siydikning qon oqimiga tushishini oldini oladi.
O'tkir sistitning og'ir shakllari - flegmonoz, gangrenoz, gemorragik, yarali bo'lishi juda kam uchraydi. Ular og'ir intoksikatsiya, yuqori tana harorati, oliguriya bilan ajralib turadi.

O'tkir sistitning takrorlanadigan kursi kasallik belgilari olti oy ichida kamida ikki marta yoki bir yil davomida uch marta paydo bo'lganda aytiladi. Tsistitning sababi bu holda reinfektsiya, ya'ni patogen mikroflora bilan qayta infektsiya bo'lib, uning manbasi ham yaqin atrofdagi surunkali infektsiya, ham jinsiy sherikdir. Shuningdek, davolanishning uzilishi, antibiotiklarni nazoratsiz qabul qilish va shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilmaslik natijasida takrorlanish xavfi ortadi.