Fanning mohiyati

90. Fanning shakllanishi va taraqqiyotining tarixiy bosqichlari.
Fan – murakkab tarkibga ega ijtimoiy hodisa Fanning ijtimoiy-madaniy xodisa ekanligi uning jamiyat xayoti va tarakkiyoti talablari bilan boglikligida namoyon buladi. Dastlabki bilimlar kadimgi Shark mamlakatlari Misr, Bobil, Xindiston, Xitoy va Markaziy Osiyoda shakllangan. XVI-XVII asrlarda ijtimoiy xayotdagi jiddiy uzgarishlar - sanoat, ishlab chitsarishining yuzaga kelishi, xususan, xarbiy, tog, kurilish sanoati, xalkaro savdoning rivoji fanning shakllanishi va tarakkiyoti uchun turtki buldi, zotan sanoatlashgan jamiyatda ishlab chikarishni rivojlantirish uchun tabiatni, undagi narsapar, predmetlar, jarayonlar moxiyatini anglash, ularni urganish zarur edi.
Fan–ijtimoiy ongning maxsus shakli. Fan olamni aks ettirishning eng umumiy shakli, unda olam, uning barcha ko’rinishlarining mohiyati, xossa – xususiyatlari, qonuniyatlari aks etadi. Fanda olam (tabiat, jamiyat, inson, uning moddiy va ruhiy olami haqidagi bilim) ilmiy tushuncha (terminlar), ilmiy taxmin, qonun, nazariya, ta’limot, bashorat kabi shakllarda ifodalanadi. Fan murakkab tarkibin tuzilishga ega ijtimoiy - madaniy xodisa. Fan olamni o’zlashtirishning eng murakkab shakli xisoblanadi. Fan deganda insonning olam, shu jumladan, uning uzi tugrisidagi ilmiy bilimlarni ishlab chikishga yunaltirilgan, yuksak darajada tashkil etilgan faoliyati; uning natijalari bulmish — ilmiy bilimlar tizimi xamda ijtimoiy institut nazarda tutiladi.
Fan – ilmiy bilimlar tizimi. Fan dunyo, shu jumladan odamning o’zi to’g’risidagi ob’yektiv bilimlar tizimi va u fan sohalarida o’z ifodasini topadi. Fan olamni tasvirlaydi, tushuntiradi, bashorat qiladi. Inson olamni ikki xil yo’l bilan uzlashtiradi moddiy xamda ma’naviy. Inson uz extiyojlari va manfaatlaridan kelib chikkan xolda olam, undagi narsa, xodisa. jarayonlarning moxiyatini, konuniyatlarini anglashga intiladi. Bu bilishda uz ifodasii topadi. Bilish — insonning olamga faol munosabati, ijtimoiy — tarixiy amaliyot bilan boshlanadigan yangi bilimlarni xosil kilish, mukammallashtirish jarayoni. Bilish ikki kurinishda - kundalik va ilmiy bilishda namoyon buladi. Ilmiy bilish - olamni chukur, atroflicha bilish, uning konuniyatlarini anglash jarayoni. Ilmiy bilish a) inson va insoniyat tomonidan kulga kiritilgan ilmiy bilimlarni uzlashtirish; b) ilmiy bilimlarni xosil kilish. Bu – ilmiy izlanish (tadkikot) ishlarini olib borish asosida yangi bilimlarni yaratishjarayoni xisoblanadi. Bilim - bilish jarayonining natijasi, inson tafakkurida aks etgan vokelik, kishilarning olam xakidagi ma’lumotlari. Fan dunyo, undagi narsa va xoddisalar xakidagi ob’ektiv ilmiy bilimlar tizimi xisoblanadi. Ilmiy bilimlarni tadkik etuvchi maxsus soxa –epistemiologiya.Ilmiy bilish (tadkikot, izlanish) natijasi — ilmiy bilim. Ilmiybilimlar fan mazmunida uz ifodasini topadi. Fanning boshka ijtimoiy ong shakllaridan asosiy farki – undagiilmiylik mezoni. Fan olamdagi narsa va xodisalarning ob’ektiv qonunlarini ochishni uz oldiga maksad kilib kuyadi. Ilmiy bilimlar tizimlilik xususiyatiga ega. Fan asoslangan, yaxlitlikni tashkil etuvchi ilmiy bilimlar tizimi. Ilmiy bilimlarni xosil kilish murakkab jarayon bulib, uning moxiyatiilmiy bilimlar dinamikasi (rivoji)dao’z ifodasini topadi. Ilmiy bilim - bilmaslikdan bilishga, nomukammal bilimlardan mukammallik sariborishdan iborat uzliksiz tarzda jarayon xisoblanadi. Fan tarakkiyoti avvalgi ilmiy bilimlar asosida yangidan-yangi ilmiybilimlarni kulga kiritishda namoyon buladi.
Fan – faoliyat. Fan ilmiy bilimlarni hosil qilishga qaratilgan, yuksak darajada tashkil etilgan va ixtisoslashtirilgan faoliyat. Fan –inson ma’naviy faoliyatining oliy shakli. Bu olimlar faoliyatida o’z ifodasini topadi va ilmiy tadqiqot, deb yuritiladi.