Filosofiyaliq metod hám onin` tu`rleri Joba

Filosofiyaliq metod hám onin` tu`rleri

Joba:

1. 
   Metod, metodologiya metodika proporcionallıǵı.
   
2. 
   Filosofiya metodları.
   
3. 
   Logika metodları : analiz, induksiya hám deduktiv metod.
   

Metod, metodologiya metodika proporcionallıǵı.

" Metod" hám " metodologiya" túsinikleri. Metod (grek. metods — usıl ) keń mániste jol, dóretiwshilik iskerliginiń hár qanday forması sıyaqlı mánislerdi ańlatadı. Metodologiya túsinigi eki tiykarǵı mazmunga iye — iskerlikte qollanılatuǵın málim usıllar sisteması (pa`nde, siyasatda, kórkem ónerde hám t.b. ); sistema haqqındaǵı táliymat yamasa metod teoriyası.

Házirgi dáwirde metodologiya tek ilimiy biliw tarawı menen shekleniwi múmkin emesligi ayan boldı hám álbette, biliw shiyerasınan shıǵıwı hám óz salasında ámeliyatda da qollanıwı zárúr. Bunda biliw hám ámeliyattıń ajıralmas baylanıslılıǵına itibar qaratıw kerek.

Metodologiya tek metodlardı emes, bálki izertlewdi támiyinleytuǵın basqa qurallardı da úyrenedi.Princip, qaǵıyda hám kórsetpeler, sonıń menen birge, kategoriya hám de túsinikler mine sonday qurallar turine kiredi.Ha`zirgi du`nya sharayatlarında waqiyaliqti metodologik ózlestiriwdiń ayriqsha quralların ajıratıw pán rawajlanıwınıń «postnoklassik», dep atalǵan házirgi basqıshında talay aktual áhmiyetke iye bolmaqta.

Pán metodologiyasi onıń strukturası, rawajlanıwı, ilimiy izertlew quralları hám usılları, onıń nátiyjelerin tiykarlaw jolları, bilimdi tájiriybede qollanıw mexanizmleri hám formaların úyrenedi.Sonıń menen birge, metodologiya metodlar jıyındısı hám iskerlik túri haqqındaǵı táliymat bolıp tabıladı.

Metod ol yamasa bul formada málim qaǵıyda, tártip, usıl, háreket hám bilim kriteryalarınıń jıyındısı bolıp tabıladı. Ol principler, talaplar sisteması bolıp, sub'ektti anıq wazıypanı orınlawǵa, iskerliginiń sol salasında málim nátiyjelerge erisiwge jollaydi. Ol haqıyqattı izlewde waqıt, kúshti tejeydi, maqsetke muwapiq hám ańsat jol menen jetiwge járdem beredi.

Hár qanday metod arnawlı bir teoriya tiykarında jaratıladı hám izertlewdiń zárúrli shárti retinde kórinetuǵın boladı.Hár bir metoddıń natiyjeliligi onıń tereń mazmun hám mániske iyeligi, teoriyanıń fundamentallig’i menen tiykarlanadı.Óz gezeginde, metod mazmunı keńeyip baradı, yaǵnıy bilimniń tereńlesiwi hám keńeyiwi, tájiriybege qollanıs etiliwi menen metoddıń kólemi de ózgeredi.

Ilimiy biliwde tekǵana ilimiy nátiyje (bilimler kompleksi) hám predmettiń mánisin ańǵarıw, bálki oǵan jetkiziwshi jol, yaǵnıy metod da haqıyqıy boliwi kerek.Soǵan kóre, predmet hám metodtı bir-birinen ajralg’an halda túsiniw múmkin emes.Hár qanday metod ol yamasa bul dárejede real turmıslıq processlerde qáliplesedi hám taǵı oǵan qaytadı.Metod hár qanday izertlew baslanıwında tolıq halda kórinetuǵın bolmasa -de, málim dárejede predmettiń sapa ózgeriwi menen hár sapar tazadan qáliplesedi.

Metoddıń tiykarǵı waziypası iskerliginiń biliw hám basqa formaların basqarıwdan ibarat.Biraq :

Metod biliw predmeti hám háreketti jasalma túrde kómekshi feyildi, bálki olardıń qásiyetleri ózgeriwi menen ózgerip baradı.Ilimiy izertlew predmetke tiyisli dálil hám basqa belgilerdi saldamlı biliwdi talap etedi.Ol málim materialdıń háreketi, onıń qásiyetleri, rawajlanıw formaları hám t.b. larda kórinetuǵın boladı.Sonday eken, metoddıń haqıyqıylıǵı, bárinen burın, izertlew (ob'ekt) predmetiniń mazmunı menen baylanıslı.

Metod sub'ekt menen bekkem baylanıslı.Basqasha etip aytqan -de, " insan uliwma metodologiyanin’ orayi" (Feyerbax).Ekinshiden, hár qanday metod ol yamasa bul dárejede basqarıw quralı wazıypasın atqaradı.

Metod sub'ekt hám ob'ekttiń quramalı dialektikasi tiykarinda rawajlanadı hám bunda aqırǵısı sheshiwshi áhmiyetke iye boladı.Usı mánisten alıp qaraǵanda, hár qanday metod, bárinen burın, ob'ektiv, mazmunli hám konkret bolsada, usı waqıtta, sub'ektiv ham bolıp tabıladı.Biraq ol tek ámeldegi qaǵıydalar sisteması emes, bálki ob'ektiv ilimiyliktiń dawamı retinde kórinetuǵın boladı.

Metod metodikada konkretlesedi.Metodika dálillew materiallardı jıynaw hám saralaw quralı, anıq iskerlik turi bolıp tabıladı.Ol metodologik principlerden parq qilsada, olarǵa tiykarlanadı.

Metodlar túrli-tumanlıǵına qaray, túrli kriteryalar tiykarında klassifikatsiya etiledi.Bárinen burın, ruwxıy, ideologik (sonıń menen birge, ilimiy) materiallıq hám ámeliy iskerlik metodların ajıratıw kerek.

Pán tariyxında metodlar jańa teoriyalardi jaratıw processinde qáliplesedi. Jańalıq jaratıw kórkem óneri jańalıqlar processinde kámal tabadı.Dáslepki izertlew tájiriybede qálipleser eken, metod izertlewdiń baslanǵısh noqatı, ámeliyat penen teoriyanı baylaw qural retinde kórinetuǵın boladı.Metod hám teoriyanıń ajıralmas baylanısı ilimiy nızamlardıń metodologik rolinde óz ko’rinisin tabadı. Hár qanday pánge tiyisli nızam insandı waqiyaliqtag’i zat hám hádiyselerdi sol pánge tiyisli tarawǵa uyqas pikirlewge shaqiradi. Mısalı, energiyanıń saqlanıw nızamı bir waqtıniń ózinde metodologik princip bolıp, ol joqarı nerv iskerliginiń reflektorlik teoriyası, haywanlar hám insan etikasın izertlewdiń metodlarınan biri ham bolıp tabıladı.

Metodlar ulıwmalıq dárejesi hám ámel qılıw sheńberine kóre bir neshe gruppaǵa bólinedi. Olar:

Tómende olardıń mazmunın analiz etemiz.

Pán metodları - málim pán tarmaǵına kiretuǵın yamasa pánler menen tutasqan orında payda bolǵan arnawlı bir pán salasında qollanılatuǵın usıllar sisteması. Hár bir fundamental pán, mánis-itibarı menen, óz predmetine hám ayriqsha izertlew usıllarına iye bolǵan tarawlar kompleksi bolıp tabıladı.Pa’nde, kóbinese saylanǵan metod izertlewdiń táǵdirin sheshedi.Áyne bir dáliliw materialdı túrli metodlar tiykarında úyreniw qarama-qarsılıqlı juwmaqlarǵa alıp keliwi múmkin.Ilimiy biliw degi tuwrı metodtı xarakterler eken, F. Bekon onı jolawshınıń jolin jaqtilandiriwshi shıra menen salıstıradı. Nadurıs joldan bara turıp, ol yamasa bul máseleni sheshiwde tabısqa erisiwge úmitleniw múmkin emes. Demek epo tekǵana nátiyje, bálki oǵan jetkiziwshi jol da tuwrı boliwi kerek.

Pán metodlarınıń gruppalarǵa bóliniwi bir neshe tiykarlarǵa iye. Biliw processinde onıń roli hám ornı kózqarasınan : formal, empirik, teoriyalıq izertlew, anıqlama beriw, sonıń menen birge, basqa metodlarǵa ajıratıw múmkin. Óz gezeginde, biliwdiń sapa hám san, tikkeley bolmaǵan hám tikkeley original hám de iskerlikli metodları da bar.Metodlardı tańlaw hám túrli metodikalıq izertlew iskerliginde qóllaw úyrenilip atırǵan hádiyse ta’biyatı hám qoyılǵan wazıypalar menen xarakterlenedi.

Jeke ilimiy metodlar - materiya háreketiniń tiykarǵı formasına uyqas bolǵan arnawlı bir pa’nde qollanılatuǵın biliw usılları, principlerı, izertlew usılları hám tártip-dástúrleri kompleksi.Mexanika, fizika, ximiya, biologiya jáne social-gumanitar pánlerdiń metodları usılar gápinen bolıp tabıladı. Jeke pánler metodlarınıń ayriqsha qásiyetleri materiallıq ańlatpasın tapqan biliw quralları : mikrofizikada bóleklerdi tezletiwshi, medicinada aǵzalar iskerligin belgilew túrli ólshewshiler hám sol sıyaqlılar házirgi zaman metodologik izertlewiniń zárúrli strukturalıq bólegi esaplanadı.

Uliwma ilmiy izertlew metodları filosofiya menen arnawlı pánlerdiń fundamental teoriyalıq -metodologik qaǵıydaları ortasında ayriqsha «araliq metodologiya» bolıp xızmet etedi.Uliwma ilmiy túsinikler qatarına kóbinese «axbarat», «model», «sistema», «funksiya», «du’zilme», «element», «aqilg’a muwapiqliliq», «itimalliliq» sıyaqlı túsinikler kiritiledi.

Eger filosofiyalıq kategoriyalar ulıwmalıqtıń múmkin bolǵan eń joqarı dárejesi - arnawlı bir ulıwma dárejeni ózinde sáwlelengenlestirgen bolsa, uliwma ilmiy túsiniklerge kóbirek ulıwma (birdey) dáreje tiyisli, bul olardı formal qurallar járdeminde ańlatıw imkaniyatın beredi. Filosofiyanıń tiykarǵı máselesin (tolıq kólemde) sheshiwde «qatnasiw» shárti arnawlı bir intelekt formasın jaratıwdıń «filosofiyalig’i», «dialektikligi» dárejesin anıqlawdıń zárúrli kriteryası bolıp tabıladı.

Uliwma ilmiy túsinik hám konsepsiyalar tiykarında biliwdiń tiyisli metodları, principlerı tariyplenedi, olar bolsa, óz gezeginde, filosofiyanıń arnawlı ilimiy bilim jáne onıń metodları menen aqılǵa say óz-ara baylanısın támiyinleydi.Uliwma ilmiy metodlar qatarına sistemalı hám strukturalıq -funksional, kibernetik, múmkinshilikke jantasıwlar, modellestiriw, formalızatsiya hám de taǵı basqalar kiredi.

Uliwma ilmiy túsiniklerdiń zárúrli roli sonnan ibarat, olar óziniń «araliq ózgesheliki»menen filosofiyalıq hám bólek ilimiy bilimdiń (sonıń menen birge tiyisli metodlardıń ) óz-ara ótiwin támiyinleydi. Gáp sonda, birinshi bilim ekinshi bilimge sap júzeki tárzde, tikkeley ótpeydi.Sol sebepli de arnawlı ilimiy mazmunni tezlik penen filosofiyalıq túsinikler tilinde ańlatıwǵa urınıslar, qaǵıyda jol menende, konstruktiv emes hám nátiyjesiz boladı.

Pa’nler araliq izertlew metodları -tiykarınan pán tarawları tutasǵan orında ámel etetuǵın (metodologiyanin’ túrli dárejesi elementlerin birlestiriw nátiyjesinde júzege kelgen) bir qansha sintetik hám integrativ usıllar kompleksi. Usı metodlar kompleks ilimiy programmalardı ámelge asırıwda keń qollanıladı.