Глоссарий umumiy psixologiya

- tibbiyot psixologiyasi - shifokor faoliyati psixologiyasini,  vemor xulk-atvorining psixologik 

jixatlarini urganadi.  

-din psixoloxiyasi-diniy ong xususiyatlari, uning psixologik va ijtimoiy psixologik asoslari, 

vazifalari va tizimi, diniy xis tuygular xususiyatlari, dinning jamiyat ma’naviy xayotidagio‘rni va 

vazifalari,  diniy guruxlar psixologiyasini o‘rganadi. 

Iroda –Bu qiyinchiliklarni yengish,  qo‘yilgan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan,  oldindan 

o‘ylangan ongli xatti-xarakatni amalga oshirishdagi xarakatda  

AVTOGENEZ - (yunon autos - o’zim, genesis- kelib chiqish) organik dunyoning tarixiy 

taraqqiyoti organizmning ichki, moddiy bo’lmagan omillari ta’sirida sodir bo’ladi, deb da’vo 

qiluvchi reaktsion nazariyadir. Avtogenez organizmning butunligini,  hayot sharoitlariga 

bog’liqligini, uning taraqqiyot jarayonida, muhit, yashash sharoitlari ta’sirida tarkib topadigan 

belgi va xususiyatlarni inkor qilad 

 

AKT - (lotin actus – hulq, xatti - harakat) – psixologiyada akt deganda organizmning turli 

tuman xarakterlari tushuniladi. (Masalan: Sensor akt). 

 

AKULPTOR – ta’sir – markaziy  asab tizimining har qanday ta’sirida va uni 

boshqarishda ishtirok etishga kirishadi. Termin P.K. Anoxin tomonidan kiritilgan. 

 

Analizator - tashqi va ichki muhitdan keladigan ta’surotlarni qabul qilib olib, fiziologik 

jarayon bo’lgan qo’zg’alishni psixik jarayonga, ya’ni sezgilarga aylantiruvchi asab mexanizmlari 

tizimi. Analizatorlar 3 qismdan iborat bo’ladi: taa’surotni kabul qilib oluvchi retseptorlar, 

---

retseptorlarda hosil bo’lgan qo’zg’alishni tegishli nerv markazlariga uzatadigan o’gkazuvchi 

asab yo’li va qo’zg’alishni psixik jarayonga aylantiruvchi orka miya yoki bosh miyadagi tegishli 

asab markazlari. Analizatorlarning biror qismi zararlansa xam tegishli sezgi hosil bo’lmaydi. 

Barcha sezgi a’zolarimiz analizatorlarning retseptor kismlarini tashkil qiladi. Analizatorlar 

hakidagi ta’limot I.P.Pavlov tomonidan yaratilgan. 

ANIMIZM- (lotincha ashta - jon) - ibtidoiy odamlarning atrofdagi narsa va hodisalar 

haqidagi fan tarakqiy etguncha bo’lgan tasavvurlari. Animistik tasavvurlarga ko’ra xar bir 

narsaning o’z ruhi, o’z joni bor, tabiat kuchlari va hodisalarini jonlantirishdan iborat diniy 

e’tiqod. Animizm O’rta Osiyo xalklarida, ayniksa, o’zbek, tojik, qirg’iz dindorlarida "pir" 

ma’nosida ishlatiladi. SHunga ko’ra har bir narsaning o’z "piri" bo’lgan. 

ASSOTSIATSIYa- (lotincha associato - birlashish, qo’shilish) - ongimizdagi avvalgi 

turmush tajribalari bilan belgilanadigan tasavvurlar bog’lanishi. SHu bog’lanishlar tufayli 

ongimizda paydo bo’lgan muayyan tasavvurlar o’xshashlik, yondoshlik va qarama-qarshilik 

belgilariga ko’ra shunga bog’liq bo’lgan boshqa tasavvurlarni xosil qiladi. Assotsiatsiya tashqi 

ta’surotlar tufayli xosil bo’lib, voqealikdagi narsa va hodisalarning real bog’lanishlarini aks 

ettiradi. Inson psixik hayotida assotsiatsiyalarning ahamiyati katta: bilim, ko’nikma va 

malakalarni o’zlashtirish assotsiatsiyalarga asoslanadi. Assotsiyalarning fiziologik asoslari bosh 

miya yarim sharlari qobig’ida hosil bo’ladigan muvaqqat asab bog’lanishlaridir.