Hasharotlarni anatomiyasi Hasharotlarni biologiyasi. Hasharotlarni ekologiyasi

Noto’liq rivojlanadigan (o’zgaradigan) hasharot turkumlari
To’g’ri qanotlilar (Orthoptera). Yirik yoki o’rtacha kattalikda bo’lib, og’iz tuzilishi jihatidan kemiruvchi hasharot hisoblanadilar. Oldingi qanotlari terisimon, to-mirlangan, plastinkaga o’xshagan cho’ziq, orqa qanotlari keng pardasimon bo’lib, tinch turganida oldingi qanotlari ostiga yelpig’ichsimon yig’iladi, orqa oyoqlari sakrashga moslashgan; qorin qismining oxirida o’siqlar mavjud; urg’ochilarining ko’pchiligi tuxum qo’ygichlidir. Chigirtkalar, temirchaklar, chirildoqlar va quyruqli buzoqboshlar shu turkum vakilla-ridir.
Yarim qattiq qanotlilar yoki qandalalar (Hemiptera). Bu turkumga mansub qandalalarning og’iz tuzilishi sanchib so’rishga moslashgan, shu bilan birga xartumchasi boshining old qismidan orqaroqda; burtchalari to’rt-besh bo’g’imli; qanotlari har xil: oldingilarining asosiy qismi terisi-mon, tepa qismi esa pardasimon, keyingilari pardalidir. Qanotlari orqasiga ko’ndalang joylashadi. Qandalalarning bir necha turi: dala, beda qandalasi va boshqalar g’o’zaga zarar yetkazadi. Lekin foydali entomofag hisobidagi kandalalar ham oz emas.
Teng qanotlilar yoki xartumlilar (Homoptera). Og’iz tuzilishi sanchib so’rishga moslashgan, bo’g’imli xartumchasi boshining orqa qismiga birikkan va ko’krak tomoniga torti-lib turadi; ularning bir xili ikki juft parda qanotga ega, hasharot tinch holatda turganida qanotlari bir-birining ustiga (tom yopganga o’xshash) taxlanadi. Qanotsizlari ham bo’ladi. O’simliklarga eng ko’p zarar yetkazadigan bu turkum to’rtta kenja turkumdan tashkil topgan: Bitlar (Aphidinea), aleyrodidlar, yoki oqqanotlar (Aleyrodinea), bargburgalari (listobloshki) – Psyllinea, koksidlar (qal-qondor va cherveslar) – Coccinea, hamda sikadalar (Cicadinea).
Pufakoyoqlilar yoki tripslar (Thysanoptera). Kattaligi 0,5-5,0 mm ga boradigan cho’ziq tanali mayda tez xarakatchan hasharotlardir. Ular ikki juft tor qanotli, yoki kanotsiz bo’lishlari mumkin; qanotlarining chekkalarida uzun kiprik-chalari bor. Panjalari bir bo’g’imli, tirnoqsiz, harakatchan so’rg’ichli. Og’iz qismlari o’simlik shirasini so’rishga mos-lashgan. Dunyoda 1500 tagacha turi ma’lum.