Христианлик дини, моҳияти, мазмуни


Христианликдаги оким ва йуналишлар



Download 112 Kb.
bet5/6
Sana18.07.2022
Hajmi112 Kb.
#819117
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Христианлик дини, мохияти, мазмуни. Хозирги даврда христианлик

Христианликдаги оким ва йуналишлар.

Тарихдан маълумки милодий 395 йилда кудратли Рим империяси парчаланиб – Гарбий (Рим) ва Шаркий (Византия) кисмларга булиниб кетди. 476 йилга келиб эса Гарбий Рим салтанати бутунлай кулади. Натижада Рим черкови ва унинг бошлигининг нуфузи мислсиз ошиб кетди. Черков бошлиги Рим папаси деб аталиб, чексиз хукукка эга булди.
Шаркий Византияда эса императорлик хокимияти кучли булганлиги сабабли черков хокимиятга буйсундирилганди. 1054 йилга келиб Рим ва Константинапол черковлари уртасида диний таълимотларни талкин этиш, янги вужудга келган черковларни назорат килиш, даромадларни таксимлаш юзасидан келиб чиккан ихтилоф кескинлашди. Окибатда Рим папаси Лев IX ва Константинопол черков бошлиги Кирударий бир-бирларини лаънатладилар. Христианлик ана шу санадан бошлаб иккига ажралиб кетди. Улардан бири Рим папасига буйсунувчи католик (бутун дунё) черкови, иккинчиси эса Константинопол патриархига буйсунувчи Православие (чин эътикод) черкови деган ном олди. Буни киска килиб Христианлик Гарбий ва Шаркий черковларга ажралиб кетди деб изохласа булади.
Католик – юнонча суз булиб, маъноси «умумжахон», «умумий», «асосий» демакдир.
Католик черкови катъий марказлаштирилганлиги билан ажралиб туради. Унинг ягона жахон маркази – Ватикан давлатида жойлашган. Мазкур черковнинг бош рухонийси, епископи, бирдан бир бошлиги – Рим папаси саналади.
Рим папасига Исонинг ердаги ноиби, у дин ва ахлок масалаларида мутлок гунохсиз, унинг хокимияти жахон соборлари хокимиятидан хам юкори туради деб каралади.
Католик черковини папа ва унинг жойлардаги кардинал (уринбосар) лари бошкарадилар. Кардиналлар йигилиши Рим папасини сайлайдилар.
Католийлик, христиан динининг асосий акида ва маросимларини эътироф этади. Жаннат ва дузох билан бирга охирзамонда хисоб-китоб машхар кунини бор деб хисоблайди. Мукаддас Рух факат Ота-Худодан эмас, балки Угил-Худодан хам келиб чиккан деб карайди. Рухонийларга уйланиш – никохни таъкиклайди. Инжилни факат рухонийлар шархлаши мумкин деб хисоблайди. Рухонийлар одамлар билан худо уртасида воситачи деб каралади.
Католийлик маросимига кура чакалокни чукинтираётганда сувга ботириб олмайдилар, балки унинг устидан сув куядилар. Чукинтирилгандан сунг суритиладиган хушбуй мой гудакликда эмас, кейинчалик балогат ёшида суритилиши тайин этилган. Диний ибодат асосан лотин тилида олиб борилиши, бу окимга хос хусусият саналади.
Католик черкови бидъатга ва Папа хокимияти душманларига карши курашиш учун XIII асрдан Инквизация (черков суди, жазолаш ташкилоти) ни ташкил килган. У юз йиллар мобайнида католик мамлакатларида фаолият курсатган. Суд килинувчиларга нисбатан ута шафкатсиз кийнок усуллари кулланилган. Айбдорларга нисбатан жамоа олдида айтганларидан воз кечиш, жарима солиш, камаш, тириклайин утда куйдириш каби жазо чоралари кулланилган. Бунинг мисоли тарикасида фан намоёндалари Николай Коперник, Галилео Галилей, Жардано Бруно, француз халкининг миллий кахрамони Жанна Д`Арк ва бошкаларнинг бошларига солинган кулфат, кийнок, дорга осиш ва тириклайин утда куйдириш каби жазо чораларини кулланилганлигини эслаш кифоя.
Черков статистикасига кура, хозир Ер юзида католиклар 900 миллиондан ортик. Италия, Испания, Португалия, Франция, Белгия, Австралия, Лотин Америкаси мамлакатларида католийлик хукмрон диний ташкилот саналади. Полша, Чехия, Словакия, Венгрия, Болтик буйи мамлакатлари ва Кубада ахолининг купчилиги католийликка эътикод киладилар.
Проваславие – маъноси чин эътикод демакдир. Проваславие – окимининг католийликдан фаркларидан бири шуки, бу окимда ягона диний марказ, черковларнинг ягона рахбари йуклигидир. Хозирги вактда православиеда 15 та автокафел (мустакил) черков мавжуд. Булар – Константинопол, Александрия, Куддус, Рус, Грузия, Серб, Румин, Болгар, Албан, Поляк, Чехия, Америка ва бошка черковлардир.
Юкорида кайд этилганидек Православие 1054 йилда Христианликнинг Шаркий Рим империяси урнида расмийлашган ва унинг давлат дини булган.
Православие – оламнинг яратувчиси ва бошкарувчиси мукаддас учликдан иборат ягона Худо эканлиги, нариги дунё, ажр тугрисидаги, дастлабки гунох туфайли азоб-укубатларга дучор килинган инсоният нажот топишга имкон берувчи Исо Масихнинг халоскорлик фаолияти (миссияси) хакидаги акидаларни тан олади. Бу окимда 7 сирли маросим асосий уринни эгаллайди. Булар чукинтириш, нон ва вино тортиш, рухонийлик унвонини бериш, тавба-тазарру, миро суртиш, мукаддас зайтун мойи суртиш, никох маросимларидир.
Проваславиенинг католийликдан фарклари шундаки, мукаддас рух факат Ота – Худодан келиб чикканлиги, черков бошликлари эмас, балки черковнинг узи гунохсизлиги ва акидаларнинг узгармаслиги эътироф этилади. Рухонийларнинг уйланишлари ва никохдан утишлари мажбурий килиб белгиланган. Проваславиеда байрамлар нихоятда куп булиб, улар – улуг, урта ва кичик байрамларга булинади. Жумладан, Пасха байрами Хочга тортилган Исонинг муъжизавий кайта тирилиши хотирасига багишланган булиб, бахорги тенгкунликларда нишонланади.
Раждество Христово – Исо Масихнинг тугилиш байрами, католийликда хар йили 25 декабрда, Православиеда 7-январда нишонланади ва бошкалар.
Христианликдаги учинчи оким – Протестанизм булиб, норозилик билдрувчи, келишмаслик деган маънони билдиради.
1526 йилда Шпейер рейхстаги немис лютеранчи князлари талаби билан хар бир немис князи узи ва фукароси учун хохлаган динни танлаш хукукига эга эканлиги тугрисида карор кабул килди. Аммо, 1529 йилда 2 –Шпейер рейхетаги бу карорни бекор килди. Бунга карши Германиянинг бир канча шахарлари ва 5 князи норозилик – протест билдирди. «Протестанизм» атамаси шу суздан келиб чиккан. Унинг черкови эса протестанизм черкови деб юритилади.
Протестанизм хам худонинг борлигини, унинг уч киёфада намоён булиишини, жоннинг улмаслиги, жаннат ва дузох хакидаги умумхристиан таълимотини эътироф этади. Шу билан бирга протестанизм 3 та янги коидани жорий этди:

  1. Шахсий эътикод билан нажот топиш мумкинлиги;

  2. Динга ишонувчи барча кишиларнинг рухоний булиши мумкинлиги;

  3. Инжилнинг олий нуфузи.

Протестанизм католик черкови гунохдан холи, Рим папаси бирламчи, деган таълимотларни рад этади.
Христианликнинг бу окимида инсоннинг худога ва черковга муносабати соддалаштирилган. Бут ва санамларга сигиниш йук. Монахлик ва рухонийларнинг уйланмаслиги кораланади.
Протестанизм сирли маросимларнинг купчилигини бекор килди, факат чукинтириш хамда нон ва вино тортиш маросимини колдирди.
Протестантлар сони хозирги даврда бутун дунёда 250 миллиондан ортик. Бу оким Скандинавия мамлакатлари, Германия, Британия, Канада, Австралия, Янги Зелландия, АКШ ва бошка мамлакатларда кенг таркалаган.
Протестанизмдаги асосий окимларга – бабтизм, староверлар, духоборлар, молоконлар, мормонлар, адвентистлар, Иегова шохидлари ва бошкалар киради.
Баптизм – юнонча суз булиб, «сув билан чукинтириш» деган маънони билдиради. Бу таълимот буйича болалар ёшлигида эмас, балки вояга етганда, динга нисбатан онгли булгандагина чукинтирилиши лозимлиги укдирилади. Христианликда мукаддас хисобланадиган авлиёлар, монахлик, икона, бут ва бошкалар рад этилади.
Баптизм рухонийларнинг диндорлар билан инсонлар уртасидаги воситачилигини рад этади. Инсоннинг яшашдан максади, узини нариги дунёга тайёрлашдир дейилади. Баптитстлар хар хил йигинларларга, театрларга, хурсандчилик масканларига бормайдилар. Бегоналарга карши курол кутармайдилар. Хатто армияга берганларида хам куролга кул тегизмайдилар, бошка ишлар билан шугулланадилар. Камдан-кам хурсанд булиб юрадилар, купинча хомуш юрадилар. Уз якинлари ва душманларини хам бирдек севишлари, хаммани кечиришлари, ёмонликка каршилик курсатмасликлари муттасил ташвикот килинади. Жахонда баптистлар сони 35 миллиондан ортик. 1905 йилда жахон баптистлар иттифоки тузилган, унинг маркази АКШда. Узбекистонда баптистларнинг руйхатга олинган 14 жамоаси мавжуд.
Духоборлар – рухга эътикод килувчи христианлар, рух учун курашувчилар – эски рус сектантчилиги йуналишларидан бири. Улар рухонийларни, монахликни, бутхоналарни, проваслав коида ва маросимларини, хоч ва иконаларга топинишни рад этганлар. Исо Масих оддий инсон, худонинг угли эмас, аммо унда илохий акл мужассам булган дейилади.
Адвентистлар – лотинча суз булиб, воке булиш маъносини билдиради. Адвентистлар жоннинг улмаслигини инкор этадилар. Жон тана билан бирга улади ва Исо кайта тирилиб келган кун яна тирилади. Бу дунё ана шунга тайёргарлик куриш учун берилган дейдилар. Шанба кунини дам олиш куни деб биладилар. Уз даромадларининг ундан бир кисмини черковга бериш талаб этилади. Адвентистлар Исо кайта тирилиб келиб охиратдан аввал минг йил хукмронлик килади ва бу кун якин деб ишонишади.



Download 112 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish