Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

2.2. FRONTAL LABORATORIYA ISHI


Ishning maqsadi: Elektr o’lchov asboblari bilan tanishish va ularning ishlash prinsipini o’rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumot
Elektr o’lchov asboblari deb, elektr kattaliklarni o’lchovchi qurilmalarga aytiladi. Elektr o’lchov asboblari quyidagilarga ko’ra klassifikatsiyalanadi:

1. 
   Qanday kattalikni o’lchashiga qarab, ampermetr (A), voltmeter (V), vattmetr (W), ommetr (Ω) va boshqalar.
   
2. 
   Tokning turiga ko’ra: o’zgarmas tok asboblari, o’zgaruvchan tok asboblari, o’zgaruvchan va o’zgarmas tok asboblari.
   
3. 
   Ishlash prinsipiga ko’ra: magnitoelektrik, elektromagnitik, elektrodinamik, induksion elektr o’lchov asboblari va boshqalar.
   
4. 
   Aniqlik darajasiga qarab: masalan aniqlik darajasi 0,1; 0,5; 1 va boshqalar.
   

Elektr o’lchov asboblari quyidagi asosiy texnik xarakteristikalarga ega: ishlash prinsipi, aniqlik darajasi, o’lchov chegarasi va h.k. Ular odatda asbob shkalasiga shartli belgilar bilan ko’rsatilgan bo’ladi.
Asboblarning ishlash prinsipiga ko’ra klassifikatsiyasi
Magnitoelektrik o’lchov asboblari:
Bu sistemadagi asboblar o’zgarmas tok zanjiridagi tok kuchi va kuchlanishga mo’ljallangandir.
Ularning ishlash prinsipini doimiy magnit va tok o’tayotgan g’altak maydonlarining o’zaro ta’siriga asoslangan.
Kuchli po’lat magnitning N va S qutb uchliklari bilan temir silindr orasida yengilgina alyuminiy ramka joylashtirilgan. Bu ramkaga izolyatsiya qilingan ingichka simdan g’altak o’ralgan. Ramka ikkita mahkamlangan oldingi yarim o’q ramka aylangan vaqtda shkala bo’ylab yuradigan strelka bilan bog’langan. G’altakli ramkani ma’lum vaziyatda ikkita spiral prujina tutib turadi. O’lchanadigan tok g’altakka prujinalar va yarim o’q orqali berilgan.
G’altakdan tok o’tayotganida g’altak magnit maydonida buriladi, ramkaning burilishi uchun uni buradigan juft kuchning momenti buradigan ramkaning prujinalarning elastikligidan vujudga keladigan aks ta’sir bo’lsa ramkaning burilish burchagi ham shuncha katta bo’ladi. Bu sistemadagi galvonometrlar juda sezgir, juda aniq va shkalasining burilmalari orasi bir-biriga teng bo’ladi.
Bu asbob bilan kuchlanishlarni o’lchash mumkni bo’lishi uchun galvanometrning g’altagiga katta qarshilik ketma-ket qilib ulanadi. Katta qo’shimcha qarshilik ulangan galvanometr voltmetrdir.
Galvanometrga shunt ulansa, ancha kuchli toklarni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob-ampermetr hosil bo’ladi.